Rak piersi: bezpośrednie i pośrednie czynniki ryzyka związane z wiekiem i stylem życia

Istota raka piersi

Rak piersi jest jednym z nowotworów powodujących najwięcej zgonów na świecie. Na raka piersi choruje 1 na 8 kobiet w krajach zachodnich. Szacuje się, że w tym roku rozpoznanych zostanie bardzo dużo nowych przypadków. Duża część z nowych i obecnych chorych umrze z powodu raka piersi.

Istnieje wiele dowodów na to, że przyczyny raka piersi, przebieg biologiczny i odpowiedź na leczenie są identyczne na całym świecie. Choroba, która poprzednio dotykała przeważnie białe, zamożne kobiety w uprzemysłowionych regionach Ameryki Północnej i Europy Zachodniej, jest obecnie rozpoznawana wszędzie. W Azji, Afryce, Europie Wschodniej i Ameryce Łacińskiej obserwuje się skokowy wzrost liczby zachorowań. Do 2020 r. 70% wszystkich przypadków raka piersi na całym świecie będzie dotyczyło krajów rozwijających się. Szansa wyleczenia raka o średnicy 5 cm wynosi 50%, podczas gdy raka o średnicy 1 cm ponad 80%. Nie ma żadnej dostępnej metody leczenia, która może zaoferować więcej szans na wyleczenie niż wczesne wykrycie raka. Globalne różnice w przeżyciach chorych na raka piersi dokładnie odzwierciedlają możliwości diagnostyczne lokalnych systemów opieki zdrowotnej. W krajach, w których dostępne są nowoczesne metody diagnostyczne, przeżycia chorych na raka piersi przekraczają 80% i sięgają 90%. W sytuacji gdy są one niedostępne, odsetek chorych, u których rak piersi rozpoznawany jest w stadium umożliwiającym wyleczenie, nie przekracza 50%. Skoro nadal w większości przypadków rak piersi prowadzi do zgonu, oznacza to, że więcej wysiłków należy położyć na wczesne wykrywanie i co ważniejsze, profilaktykę pierwotną.

Kliniczny rak piersi

Rak piersi występuje niezmiernie rzadko u chorych przed 24. rokiem życia. Częstość zachorowań wzrasta do 50. roku życia, a następnie utrzymuje się na stałym poziomie lub zmniejsza się.
Utrzymujący się wzrost częstości zachorowań w USA (wszystkie stopnie zaawansowania łącznie) jest ograniczony do kobiet rasy białej w wieku ≥50 lat. Najnowsze trendy są stabilne u kobiet rasy czarnej w wieku ≥50 lat oraz kobiet rasy białej poniżej 50. roku życia i maleją u kobiet rasy czarnej poniżej 50. roku życia. Mimo że częstość występowania (wszystkie rasy łącznie) jest znacznie wyższa w przypadku kobiet w wieku ≥50 lat w porównaniu do młodszych kobiet, około 23 do 50% raków piersi jest rozpoznawanych u młodszych kobiet, ponieważ kobiety te stanowią 73% ogółu populacji kobiet.

Chociaż różnice w częstości występowania raka piersi w populacjach zachodniej i azjatyckiej są często przypisywane odmiennym czynnikom środowiskowym i/lub stylowi życia, niewiele jest badań oceniających różnice wynikające z wieku chorych. Specyficzna dla wieku częstość zachorowań rośnie szybko aż do 50. roku życia u kobiet wszystkich ras/grup etnicznych, po czym zwalnia u kobiet ras białej i czarnej oraz mieszkanek Hawajów pochodzenia japońskiego, ale stabilizuje się u mieszkanek Osaki. Specyficzna dla wieku częstość zachorowań według programu SEER (Surveillance Epidemiology and End Results – przyp. tłum.) odzwierciedla dwubiegunowość (wczesny początek i późny początek) populacji chorych na raka piersi. Jedynie u mieszkanek Osaki zachowuje strukturę wiekową wczesnego początku.

Analiza danych z Rejestru Raka w Genewie wykazała, że w latach 2002-2004 częstość zachorowań na raka piersi u kobiet w wieku 25–39 lat wzrastała o 46,7% rocznie (95% CI: 7,1-74,0, p=0,015), czego nie można w pełni wyjaśnić błędami w monitorowaniu i wykrywaniu.

Zachorowania na raka piersi zaczynają sie przeważnie około 24. roku życia, ich częstość narasta do 50. roku życia, po czym zaczyna spadać. Może to sugerować, że rak piersi jest chorobą kobiet w średnim wieku. W pewnym sensie jest to prawdą dla klinicznej postaci raka piersi. Ale jeśli brać pod uwagę profilaktykę raka oznacza to, że podatność na zachorowanie zaczyna się przed osiągnięciem 24. roku życia.

Geneza raka piersi

Rodzinna predyspozycja jest najważniejszym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka piersi. Większość przypadków dziedzicznych zachorowań na raka piersi i/lub jajnika jest spowodowanych mutacją genów podatności na raka piersi: BRCA1 i BRCA2. Oba geny są odpowiedzialne za dużą część przypadków zespołu rodzinnego występowania raka piersi i jajnika. Dziecko z mutacją BRCA1 ma 70-80% ryzyko zachorowania raka piersi. W przypadku BRCA2 penetracja jest mniejsza, ale nadal sięga prawie 60%. Jednakże tylko od 5 do 10% raków piersi jest wynikiem mutacji genów.

W poprzednich dziesięcioleciach prowadzono intensywne badania czynników związanych ze stylem życia, które mogłyby wyjaśnić geograficzną i czasową zmienność w epidemiologii raka piersi. Badania migracji i doświadczalne badania na zwierzętach pokazują, że ryzyko zachorowania na raka piersi jest silnie związane ze sposobem odżywiania (np. alkohol), stosowaniem leków hormonalnych i praktykami prokreacyjnymi. Wniki najnowszych badań kohortowych i kliniczno-kontrolnych są jednak mniej przekonujące, prawdopodobnie dlatego, że uwzględniają tylko osoby dorosłe. Dotychczas nie zwracano uwagi na dzieci, a godny uwagi jest fakt, że najlepiej znane czynniki ryzyka raka piersi wydają się działać we wczesnym okresie życia; w czasie rozwoju piersi i dojrzewania oraz przed inwolucją piersi, która zaczyna się z grubsza w wieku 25 lat.

Przy założeniu, że rak piersi wiąże się głównie ze stylem życia, oczywista staje się konieczność zwrócenia uwagi na okres przed rozpoznaniem raka piersi, zwłaszcza okres dojrzewania. Piersi rozwijają się do mniej więcej 25. roku życia i wtedy też pojawiają się pierwsze przypadki raka piersi. Po 25. roku życia rozpoczyna się inwolucja piersi, co można zaobserwować w kolejnych badaniach mammograficznych. Krzywa wzrostu piersi może być wykreślona w oparciu o pomiary dokonane w okresie dojrzewania i późniejsze dane mammograficzne. Na Rycinie 1 niebieska linia schematycznie przedstawia charakterystykę wzrostu piersi. W chwili urodzenia piersi, zwykle utworzone z tkanki tłuszczowej, mogą być obecne, ale wkrótce zanikają. Przed okresem dojrzewania piersi są nieobecne. Szybki ich rozwój następuje z chwilą rozpoczęcia dojrzewania. Maksymalne tempo wzrostu jest osiągane w czasie pierwszej miesiączki, gdy zaczyna sie działanie progestagenów. Potem szybkość wzrostu zmniejsza się do czasu FFTP lub do wieku 25 lat. W tym momencie zaczyna się inwolucja piersi. Całkowita inwolucja piersi ma miejsce lata po menopauzie, kiedy piersi są ponownie utworzone jedynie z tkanki tłuszczowej, z nielicznymi pozostałymi przewodami mlekowymi.

Opierając się na powyższych założeniach, wydaje się, że rak piersi jest chorobą „nieinwolucyjnej” piersi. Początek rozwoju raka piersi jest przypuszczalnie wynikiem błędów apoptozy, w połączeniu z ekspozycją na estrogeny. Błędy apoptozy mogą być wywołane przez wczesną pierwszą miesiączkę i późną FFTP, gdy piersi nie są w pełni rozwinięte.

Gruczoł piersiowy

Liczne dane naukowe potwierdzają hipotezę, że podatność na raka zapoczątkowana jest podczas rozwoju piersi. Na przykład, dzieci poddane napromienianiu klatki piersiowej tuż po rozpoczęciu rozwoju piersi są szczególnie narażone na ryzyko rozwoju raka piersi w późniejszym okresie życia, OR = 40. Z drugiej strony wczesne usunięcie jajników skutecznie zmniejsza ryzyko raka piersi.

Wczesna pierwsza miesiączka, późna FFTP, wysoki wzrost i ciężar ciała są uznawane za istotne czynniki ryzyka raka piersi. Może to być zaskakujące, gdyż rozwój piersi jest najszybszy na początku okresu dojrzewania i trwa przez cały okres dojrzewania i wiek młodzieńczy do czasu FFTP lub do około 24. roku życia. Po tym okresie rozpoczyna się inwolucja piersi (tzn. zaczyna zanikać tkanka gruczołowa). Ten proces trwa kilka lat do czasu gdy około 60. roku życia pozostają tylko przewody mlekowe.

Czynniki ryzyka przed okresem dojrzewania

Niewiele wiadomo na temat sekwencji zdarzeń rozwoju endokrynologicznego w początkowym okresie życia. Wczesne dojrzewanie, rozwój piersi i pierwsza miesiączka mogą wydawać się naturalnymi procesami określonym przez zegar biologiczny, który, raz zainicjowany, uruchamia niezależny proces rozwoju senologicznego i ginekologicznego oraz dojrzewania. Jednak wydaje się, że wiek pierwszej miesiączki jest związany ze sposobem odżywiania, ponieważ owulacja i menstruacja wymagają pewnej krytycznej masy ciała. Osiągnięcie i utrzymanie cykli owulacyjnych wymaga minimalnego poziomu tkanki tłuszczowej: od 17 do 22% całkowitej masy ciała. Im szybciej ta masa zostanie osiągnięta, tym wcześniej można spodziewać się regularnych menstruacji. Dane pochodzą głównie z krajów rozwijających się, w których spożycie wysokoenergetycznych pokarmów cechuje się dużą zmiennością. I przeciwnie, dzieci uprawiające intensywny wysiłek fizyczny, tancerki i młodzi sportowcy, wydają się mieć opóźnioną pierwszą miesiączkę. W ten sposób zegar biologiczny, regulujący zmiany endokrynologiczne inicjujące rozpoczęcie dojrzewania, pozostaje pod wpływem czynników społeczno-kulturowych, środowiskowych i żywieniowych. Jeżeli znane czynniki ryzyka raka piersi, związane ze stylem życia, mogą również wpływać na etapy dojrzewania, to działania profilaktyczne można wdrożyć już w dzieciństwie.

Czas pomiędzy wczesnym dojrzewaniem a pierwszą miesiączką może mieć nawet większe znaczenie dla zmniejszenia ryzyka raka piersi, niż czas pomiędzy pierwszą miesiączką a FFTP. Przed pierwszą miesiączką piersi pozostają tylko pod wpływem estrogenów, a po, dołączają się jeszcze progestageny. Czas między początkiem wczesnego dojrzewania a FFTP również wydaje się ważny pod względem ryzyka raka piersi, chociaż okres ten jest znacznie słabiej przebadany, prawdopodobnie dlatego, że dorosłe kobiety nie pamiętają dokładnego czasu pojawienia się owłosienia łonowego ani początku rozwoju piersi. Wczesne dojrzewanie i wiek pierwszej miesiączki prawdopodobnie nie są regulowane przez te same mechanizmy, a sposób odżywiania może różnie wpływać na te ważne procesy hormonalne, sprawiając, że dzielący je czas może być wykorzystany w profilaktyce raka.

Dojrzewanie u dziewczynek zaczyna się od pojawienia się drugorzędowych cech płciowych: piersi, włosów łonowych, włosów na ciele, zmian sylwetki. Pierwsza miesiączka, pojawiająca się średnio około dwa lata później, nie jest końcem okresu dojrzewania, a stanowi jedynie punkt zwrotny, w którym rozpoczyna się wydzielanie nowych hormonów (progesteronu). Jego wydzielanie zbiega się z malejącą szybkością wzrostu piersi i stymulacją dojrzewania.

Wczesna pierwsza miesiączka, późna FFTP, wysoki wzrost i ciężar ciała są uznawane za istotne czynniki ryzyka raka piersi. Zarówno wczesna pierwsza miesiączka, jak i wysoki wzrost, to markery zwiększonego ryzyka. U kobiet na półkuli zachodniej wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki związane jest ze wczesną hiperinsulinemią, a liczne badanie kliniczno-kontrolne pokazują, że hiperinsulinemia na czczo jest czynnikiem zwiększonego ryzyka raka piersi.

W populacji zachodniej średni wiek wystąpienia pierwszej miesiączki obniżył się z 16 do 13 lat, od początku ubiegłego stulecia. Ryzyko raka piersi u kobiety, u której pierwsza miesiączka miała miejsce w 12. roku życia jest 1,6 razy wyższe niż u kobiety, u której pierwsza miesiączka wystąpiła po 13. roku życia. Szacuje się, że obniżenie wieku wystąpienia pierwszej miesiączki o jeden rok powoduje wzrost ryzyka raka piersi o co najmniej 10%.

Czynniki ryzyka związane z dojrzewaniem

Wobec znaczenia okresu dojrzewania dla ryzyka rozwoju raka piersi oraz możliwy wpływ czynników stylu życia na okres dojrzewania, zainicjowane zostały badania, mające na celu skorelowanie znanych czynników ryzyka raka piersi z początkiem okresu dojrzewania, rozwojem piersi i pierwszą miesiączką. Najistotniejsze zmienne zostały przedstawione w Tabelach I i II.

Waga: u otyłych dziewczynek dojrzewanie rozpoczyna sie wcześniej i szybciej pojawia sie pierwsza miesiączka

Masa ciała dziewczynek może mieć wpływ na ryzyko wystąpienia raka piersi po menopauzie, a wpływ ten może być modyfikowany przez rodzinne występowanie raka piersi lub raka jajnika u krewnych pierwszego stopnia i/lub obecność receptorów estrogenowych (ER) i progesteronowych (PR). W badaniu kohortowym, obejmującym 35 941 kobiet po menopauzie, wykryto 2 503 przypadki raka piersi. Stwierdzono związek pomiędzy większą niż przeciętna masą ciała w wieku 12 lat, a zwiększonym ryzykiem raka piersi po menopauzie. Rodzinne występowanie raka nie miało wpływu na ten związek, natomiast był on silniejszy u chorych ER+/PR-.

Tym niemniej, dane wskazują, że u otyłych dziewczynek piersi rozwijają się wcześniej i szybciej pojawia się pierwsza miesiączka. Wiadomym jest, że wiek pierwszej miesiączki jest uzależniony od stanu odżywienia, ponieważ zarówno owulacja, jak i menstruacja wymagają pewnej krytycznej masy ciała. Osiągnięcie i utrzymanie cykli owulacyjnych wymaga minimalnego poziomu tkanki tłuszczowej: od 17 do 22% całkowitej masy ciała. Im szybciej ta masa zostanie osiągnięta, tym wcześniej pojawią się regularne menstruacje. Wczesna pierwsza miesiączka, wyższy wzrost i masa ciała są uznawane za ważne czynniki ryzyka raka piersi. Zarówno wczesna pierwsza miesiączka, jak i wyższy wzrost to czynniki zwiększonego ryzyka raka piersi.

Wcześniejsze badania dziewczynek w okresie dojrzewania wykazały, że każdy etap dojrzewania miał miejsce przy niezmienionej średniej masie ciała. Średnia masa ciała w chwili rozpoczęcia okresu dojrzewania wynosiła 30 kg, w fazie najszybszego rozwoju 39 kg, a w czasie pierwszej miesiączki 47 kg. Masy ciała były podobne u wcześnie i późno dojrzewających dziewczynek. Już od 1985 r. rozpoczęcie okresu dojrzewania wiązano z masą ciała. Wiek dojrzewania płciowego wydawał się być bardziej związany z masą ciała, niż z wiekiem kalendarzowym. Niedożywienie i niedobór tkanki tłuszczowej wydają się opóźniać dojrzewanie i pierwszą miesiączkę. Między 5. a 8. rokiem życia stopniowo wzrasta produkcja androgenów nadnerczowych, co prowadzi do zwiększenia poziomu dehydroepiandrosteronu (DHEA) i siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S) w osoczu. Ten wzrost produkcji androgenów nadnerczowych poprzedza produkcję gonadotropin oraz hormonów płciowych w gonadach i odgrywa rolę w procesie dojrzewania i kształtowania drugorzędowych cech płciowych.

Pewne zmiany hormonalne, zachodzące w okresie poprzedzającym dojrzewanie, wyprzedzają jego fizyczne objawy. Wraz ze wzrostem produkcji hormonów płciowych dochodzi do znacznych zmian w budowie ciała. U młodych chłopców i dziewczynek proporcje tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej są równe. Jednakże po osiągnięciu dojrzałości, kobiety mają dwa razy więcej tkanki tłuszczowej niż mężczyźni. W dzieciństwie tkanki tłuszczowej przybywa do 3. roku życia, następnie ubywa przez kolejne 5 lat, po czym jej poziom stabilizuje się aż do następnego wzrostu na początku okresu dojrzewania. Później, podczas kolejnych etapów dojrzewania, u dziewczynek przybywa tkanki tłuszczowej w piersiach, pośladkach i udach.

Wyniki wskazują, że nadwaga przyspiesza rozwój piersi i wystąpienie pierwszej miesiączki oraz skraca odstęp czasu między nimi. Zaobserwowano znamienne korelacje pomiędzy danymi na temat narodowego spożycia żywności a wzrostem dzieci: między częstością zachorowań na raka a specyficznymi dla wieku: wzrostem, masą ciała i grubością fałdu skórnego nad mięśniem trójgłowym ramienia.

Wzrost : u wysokich dziewczynek dojrzewanie rozpoczyna się wcześniej i szybciej pojawia sie pierwsza miesiączka

Badania wykazały, że u wysokich dziewczynek dojrzewanie rozpoczyna sie wcześniej i szybciej pojawia się pierwsza miesiączka. Jest to zgodne z wcześniejszymi doniesieniami. Urodzeniowa długość ciała: dłuższe dziewczynki mają tendencję do późniejszej pierwszej miesiączki.

W populacji belgijskiej obserwowano związek między długością urodzeniową a późną pierwszą miesiączką. Stwierdzenie to pozostaje w sprzeczności z hipotezą, że wyższe dziewczynki mają wyższe ryzyko raka piersi. Przypuszczalnie większa urodzeniowa masa ciała może być częściowo niezależnym czynnikiem przepowiadającym. Wpływ tego czynnika może zostać zniwelowany przez inne czynniki w późniejszych etapach życia dziecka, np. otyłość dziecięcą. W publikowanym badaniu przedstawiono dane wskazujące na wcześniejszą pierwszą miesiączkę u dziewczynek z większą urodzeniową długością ciała. Niemniej jednak dane są zgodne z wynikami innych badań.

Badania kohortowe wykazały, że urodzeniowa długość ciała może być istotnym czynnikiem etiologicznym raka piersi przed menopauzą.

Czynniki rodzicielskie

Większa masa ciała matki na początku ciąży przepowiada wcześniejszy rozwój piersi i szybszą pierwszą miesiączkę. Może to być związane z urodzeniową masą ciała. Większa masa ciała matki przepowiada większą masę urodzeniową.

U córek wysokich rodziców pierwsza miesiączka pojawia sie później. Jest to zgodne z wynikami innych badań (St. George i wsp., 1994). Według danych im wyższy poziom wykształcenia rodziców, tym późniejszy rozwój piersi i pierwsza miesiączka u ich córek. Pozostaje to w sprzeczności z innymi doniesieniami. Zważywszy, iż większość doniesień pochodzi z krajów rozwijających się, można zakładać, że w krajach zachodnich mogą przeważać inne czynniki. Wraz ze zmniejszaniem się różnic w statusie społecznym w obszarach uprzemysłowionych krajów rozwijających się, znikają różnice w czasie wystąpienia pierwszej miesiączki. Ogólnie rzecz biorąc, niższy poziom wykształcenia jest związany ze zwiększonym ryzykiem raka, chociaż może to być nie w pełni prawdziwe w odniesieniu do raka piersi.

Czynniki stylu życia, które przyspieszają wystąpienie pierwszej miesiączki, mogą, przyczynić się do wzrostu ryzyka raka piersi po 40. roku życia, podczas gdy rak zdiagnozowany wcześniej może mieć odmienną patogenezę. W celu określenia czynników ryzyka raka piersi przed 40. rokiem życia, przeprowadzono badanie kohortowe 42 822 kobiet. Badanie potwierdza wcześniej obserwowany związek między zaawansowanym wiekiem ojca, a wczesnym rakiem piersi i wskazuje nowe populacje kobiet ze zwiększonym ryzykiem raka. W badaniu Nurses’ Health Study obserwacji poddano 109.773 kobiet w latach 1976–2002. Wyniki potwierdzają niewielki pozytywny związek pomiędzy wiekiem matki a ryzykiem raka piersi u córki, prawdopodobnie regulowany przez czynniki hormonalne.

Skażenie środowiska

Według obserwacji, środki chemiczne stosowane w gospodarstwach domowych przyspieszają dojrzewanie. Jest to nowe odkrycie. Ryzyko raka piersi jest związane z narażeniem w młodości na działanie chemikaliów. Narażenie młodych kobiet na DDP (dwuchlorodwufenylotrójchloroetan) zwiększa ryzyko raka. Zostało to potwierdzone w prospektywnym, zagnieżdżonym badaniu kliniczno-kontrolnym. Narażenie na p,p’ DDT we wczesnym okresie życia może zwiększać ryzyko raka piersi.

Metabolizm węglowodanów i spożycie kalorii

Dieta wysokokaloryczna opóźnia wystąpienie pierwszej miesiączki, podczas gdy niskokaloryczna przyspiesza. Ponieważ obserwacja ta była całkowicie niespodziewana, najlepszym jej wytłumaczeniem jest założenie, że dziewczynki z wyższym BMI przestawiały sposób odżywiania na mniej kaloryczny. Okres dojrzewania rozpoczynał się wcześniej u dziewczynek, które spożywały więcej napojów bezalkoholowych. Chociaż obserwacje wskazują na napoje a nie pokarmy, wydają się być wiarygodne, biorąc pod uwagę wysokie spożycie wysokokalorycznych napojów u młodzieży.

Na podstawie czterech metaanaliz i przeglądu piśmiennictwa wykazano, że istnieje dodatnia korelacja między poziomem IGF-I i IGFBP-3, a ryzykiem raka piersi przed menopauzą. W opublikowanym ostatnio dużym badaniu prospektywnym wykazano związek między stężeniem IGF-I i IGFBP-3, a rakiem piersi zdiagnozowanym po 50. roku życia, natomiast w dużej grupie kobiet, głównie przed menopauzą, nie stwierdzono takiej korelacji. W badaniu kliniczno-kohortowym wykazano dodatni związek między IGF-I i IGFBP-3, a ryzykiem raka piersi jedynie u starszych kobiet. Potrzeba więcej badań prospektywnych do wyjaśnienia zależności między IGF-I i IGFBP-3, a rakiem piersi.

Ryzyko raka piersi jest wyższe u chorych na cukrzycę. Niestety brakuje badań odpowiednio oceniających tą zależność w populacji Latynosek, u których cukrzyca występuje szczególnie często. Autorzy przeanalizowali związek między cukrzycą a rakiem piersi w populacyjnym badaniu kliniczno-kontrolnym, którym objęto kobiety rasy białej, zarówno pochodzenia hiszpańskiego jak i nie, zamieszkujące południowo-zachodnią część Stanów Zjednoczonych. Cukrzycę typu 2. stwierdzono u 19% Latynosek i 9% nie-Latynosek, ale nie zaobserwowano związku między cukrzycą a rakiem piersi w którejkolwiek z grup. Cukrzyca ciążowa była odwrotnie skorelowana z rakiem piersi w obu grupach etnicznych, zwłaszcza gdy zdiagnozowana została w wieku ≤35 lat (OR=0,54; 95% CI:0,37-0,79). Chociaż w powyższym badaniu nie wykazano zależności między cukrzycą a rakiem piersi, to odwrotna korelacja z cukrzycą ciążową uzasadnia dalsze poszukiwania.

Szczególne zainteresowanie wzbudzają napoje bezalkoholowe. Niektóre dzieci otrzymują ponad 50% dziennego spożycia kalorii w napojach bezalkoholowych. Napoje te powodują wzrost wydzielania insuliny, która jest tkankowym czynnikiem wzrostu. Dzieci z nawet niewielkim przyrostem indeksu masy ciała produkują znacząco więcej insuliny w porównaniu do dzieci szczupłych. Te czynniki związane z dietą mogą spowodować bezpośrednie zaburzenia rozwoju piersi we wczesnym okresie dojrzewania.

Karmienie piersią

Badanie po raz pierwszy wskazało na związek między karmieniem piersią a późniejszą pierwszą miesiączką.

Karmienie piersią nie prowadzi do nadwagi u dzieci i jest odwrotnie skorelowane z ryzykiem raka piersi.

Aktywność fizyczna

U dziewczynek uprawiających sport pierwsza miesiączka pojawia się później, chociaż nie zaobserwowano związku z opóźnieniem rozpoczęcia okresu dojrzewania. Wynika to prawdopodobnie z faktu, że aktywność sportowa rozpoczyna się około 6.–7. roku życia, gdy jest już zbyt późno, by wpłynąć na rozpoczęcie okresu dojrzewania, ale istnieje jeszcze możliwość wpływu na czas wystąpienia pierwszej miesiączki.

Ciężka praca fizyczna lub intensywny wysiłek fizyczny w młodym wieku opóźnia wystąpienie pierwszej miesiączki.

W większości badań epidemiologicznych wykazano związek między aktywnością fizyczną a zmniejszonym ryzykiem raka piersi po menopauzie, natomiast nie potwierdzono takiego związku przed menopauzą. W przeprowadzonym w Norwegii i Szwecji prospektywnym populacyjnym badaniu kohortowym, Women’s Lifestyle and Health Study, oceniano wpływ aktywności fizycznej w różnych grupach wiekowych na częstość występowania raka piersi u 99 504 kobiet w wieku 30–49 lat. Informacje o poziomie aktywności fizycznej w wieku 14 lat, 30 lat i w czasie włączenia do badania, uczestnictwie w zawodach sportowych, jak również o innych czynnikach, uzyskano z kwestionariuszy samodzielnie wypełnianych przez uczestniczki badania. Kobiety aktywne fizycznie w chwili włączenia do badania miały podobne ryzyko zachorowania na raka piersi, jak kobiety nieaktywne. Aktywność fizyczna w wieku 30 lub 14 lat, jak i stały wysoki poziom aktywności w młodszych grupach wiekowych, nie daje żadnej istotnej ochrony przed rakiem piersi.

Choroby wieku dziecięcego

Mononukleoza między trzecim a szóstym rokiem życia przyspiesza rozwój piersi prawdopodobnie dlatego, że wiąże się ona z długim okresem niskiej aktywności fizycznej. Fragmenty wirusa Epstein-Barra są często znajdowane w raku piersi. Wirus Epstein-Barra należy do wszechobecnej rodziny wirusów opryszczki ludzkiej, związanych z nowotworami limfatycznymi i nabłonkowymi oraz rakiem piersi.

Możliwości zapobiegania

Modele epidemiologiczne używane do przewidywania ryzyka zachorowania na raka, jak np. model Gaila, sprawdzają się w populacjach przechodzących regularne badania przesiewowe, ale często mają ograniczoną wartość w ocenie indywidualnego ryzyka. Dla poprawy dokładności przewidywania, w oparciu zarówno o model Gaila, jak i inne modele epidemiologiczne, mogą być wykorzystane biomarkery ryzyka. Można je również stosować do oceny odpowiedzi w badaniach profilaktycznych I i II fazy. Do biomarkerów ryzyka, używanych jak pośrednie punkty końcowe odpowiedzi, należą między innymi: duża gęstość piersi w mammografii, nowotworzenie śródnabłonkowe i ekspresja Ki-67. Obecnie te biomarkery nie mogą być wykorzystywane do przewidywania lub monitorowania indywidualnej odpowiedzi na standardowe działania profilaktyczne, ale są stosowane w początkowej fazie badań klinicznych jako wstępne wskaźniki skuteczności.

Białkowe biomarkery, odpowiednie w profilaktyce raka piersi, powinny być wyjątkowo czułe, łatwo wykrywalne i wysoce swoiste. Powinny być obecne w odwracalnym etapie kancerogenezy. Wśród dużej liczby białek, te związane ze szlakiem „estrogen/gonadotropina kosmówkowa/insulina” wydają się mieć największe znaczenie. Są przypuszczalnie pierwszymi wyróżniającymi się białkami i są podatne na leczenie hormonalne. Pod uwagę należy brać również biomarkery związane z transdukcją sygnału poprzez modulację receptorów błony komórkowej. Do chwili obecnej jedynie tamoksyfen wykazuje pewne działanie profilaktyczne, co sugeruje, że szlak estrogenowy jest rzeczywiście przydatny. Fenretynid i rekombinowana ludzka gonadotropina kosmówkowa (hCG) są również obiecujące. Jednak wymogi finansowe i bardzo długie okresy oceny w dużej mierze ograniczają aktualne badania. Z tego względu konieczne jest nadanie priorytetu badaniom z zakresu biologii molekularnej, w szczególności badaniom nad białkami. Istnieje powszechne przekonanie, że rozwój proteomiki i informatyki może dostarczyć specyficznych kombinacji profili chorobowych, które pozwolą w bardziej niezawodny sposób identyfikować grupy wysokiego ryzyka i monitorować działania profilaktyczne.

Wnioski

Rak piersi to choroba, której można zapobiegać, gdyż podatność na nią pojawia się w dzieciństwie. Czynniki związane ze stylem życia, wpływające na wystąpienie pierwszej miesiączki i wczesne dojrzewanie są również czynnikami ryzyka raka piersi. Kontrolując je, można wpływać na ryzyko raka piersi w późniejszym okresie życia.

Gdzie znajdę onkologa zajmującego się piersiami?

Jesteśmy prywatną przychodnią zatrudniającą jednych z najlepszych specjalistów i dysponującą wysokiej klasy sprzętem diagnostycznym. Posiadamy poradnię ginekologii ogólnej i onkologicznej oraz poradnię nowotworów piersi. To w tych dwóch poradniach pracują jedni z najlepszych specjalistów w leczeniu nowotworów kobiecych, w tym raka piersi.

W celu umówienia się na konsultację u lekarza skontaktuj się z Onkolmed Lecznica Onkologiczna lub skorzystaj z internetowego konta pacjenta (IKP).

Żródła:
journals.viamedica.pl/nowotwory_journal_of_oncology/article/download/52244/38977