Co to są geny BRCA1 i BRCA2 i dlaczego są tak ważne w profilaktyce nowotworów?

Czy rak piersi/jajnika jest dziedziczny?

Zaraz po chorobach układu krwionośnego, choroba nowotworowa jest jedną z najczęstszych przyczyn śmierci w Polsce. Rak piersi jest najczęściej diagnozowanym nowotworem złośliwym u kobiet w naszym kraju. Rocznie diagnozowanych jest ok. 12 tys.  przypadków, a 5 tys. kobiet umiera.  Co dziesiąta kobieta choruje na raka piersi z powodu odziedziczonej predyspozycji.  Szacuje się,  że ok. 150 tys.  Polek jest nosicielkami mutacji podnoszących ryzyko zachorowania na raka piersi i raka jajnika.
Wieloletnie badania wskazują, że z wysokim ryzykiem rozwoju nowotworu złośliwego piersi i/lub jajnika związane są mutacje genów BRCA1 oraz BRCA2. Do chwili obecnej zidentyfikowano ponad 1000 mutacji związanych z wystąpieniem raka piersi lub jajnika. W większości są to mutacje powodujące powstanie skróconej, niefunkcjonalnej formy białka lub mutacje powodujące zmiany aminokwasów prowadzące do powstania białka o prawidłowej wielkości, lecz zaburzonej funkcji. Przy dziedzicznej skłonności do nowotworów piersi i jajnika przychodzimy na świat z już uszkodzonym jednym genem. Oznacza to, że na starcie jesteśmy bardziej zagrożeni rozwojem nowotworu.
Trzeba jednak pamiętać, że rak piersi może przytrafiać się również mężczyznom (chociaż  u mężczyzn, którzy są nosicielami mutacji w genie BRCA1 lub BRCA2 najczęściej występującym nowotworem jest rak prostaty). Mężczyźni też mogą przekazywać go swoim dzieciom (za równo synom jak i córkom), oni z kolei swoim dzieciom. 

Co oznacza skrót BRCA1 i BRCA2 ?

Wiele uwagi w ostatnich latach poświęca się rozwojowi wiedzy dotyczącej możliwości wykonywania testów w kierunku obecności mutacji genów predysponujących do zachorowania na nowotwory. Wykonując badanie genetyczne, można zawczasu zastosować właściwa profilaktykę obniżając ryzyko rozwinięcia się choroby. Badanie genetyczne daje informację o predyspozycji do rozwoju raka. 
Skrót BRCA1 i BRCA2 jest to oznaczenie genów, których mutacja (zmiana) prowadzi do nadmiernego podziału komórek a namnożenie się tych komórek może prowadzić do rozwoju raka piersi lub raka jajnika. Geny BRCA1 i BRCA2 kodują białka uczestniczące w procesach naprawy uszkodzeń DNA oraz pełniące ważną rolę w kontroli podziałów komórkowych. Utrata ich funkcji powoduje niestabilność genomową, a tym samym może sprzyjać rozwojowi nowotworów.
By zbadać mutacje genu BRCA1 i BRCA2 trzeba wykonać testy genetyczne. Badanie polega na pobraniu próbki krwi. Badania genetyczne pomagają w ocenie ryzyka rozwoju raka, umożliwiając przy tym dobranie indywidualnej metody profilaktyki i terapii.  Badanie genetyczne w kierunku danej mutacji nowotworowej wystarczy wykonać tylko raz, ponieważ nasze DNA nigdy się nie zmienia i wynik pozostanie aktualny przez całe życie.
Szacuje się, że w przypadku nosicielstwa mutacji genu BRCA1 prawdopodobieństwo zachorowania na raka piersi sięga 70%, a w przypadku raka jajnika – 40%. Oznacza to 10-krotnie większe prawdopodobieństwo raka piersi i 20-krotnie większe ryzyko raka jajnika w porównaniu z „przeciętna” kobietą. Ryzyko związane z mutacja genu BRCA2 jest mniejsze i wynosi ok. 56% dla raka piersi i 27% dla raka jajnika.
Jednak samo nosicielstwo mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 nie jest jednoznaczne z wystąpieniem raka piersi lub jajnika. Należy jednak pamiętać, że nieprawidłowe geny nie znajdują się tylko w odziedziczonym po przodkach materiale genetycznym (co można zdiagnozować badaniem genetycznym), ponieważ do ich uszkodzenia może dojść również na skutek czynników środowiskowych np. palenia tytoniu bądź nieprawidłowej diety. Bardzo istotną rolę w patogenezie choroby nowotworowej odgrywają:

• czynniki genetyczne;
• wiek pierwszej donoszonej ciąży oraz długość karmienia piersią;
• stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych i hormonalnej terapii zastępczej;
• styl życia;
• aktywność fizyczna;
• niska masa ciała.

Kto się kwalifikuje do badania nosicielstwa mutacji genów BRCA1 i BRCA2?

Obecnie w związku z większą społeczną świadomością i wzrostem wiedzy w dziedzinie genetyki i psychoonkologii coraz więcej kobiet decyduje się na wizytę u genetyka klinicznego i wykonuje badania w kierunku obecności mutacji genów zwiększających ryzyko zachorowania na nowotwory piersi i jajnika.

Do wykonania testu genetycznego kwalifikują się przede wszystkim kobiety, u których w najbliższej rodzinie (np. matka, siostra, babcia, córka) wystąpiły zachorowania na raka piersi i/lub jajnika oraz kobiety u których w rodzinie występowały przypadki zachorowania na raka piersi i/lub raka jajnika przed 40 rokiem życia. Test na obecność mutacji genów BRCA1 i/lub BRCA2 powinny wykonać osoby, u których w rodzinie:

• występował obustronny rak piersi;
• wystąpił rak piersi u mężczyzny;
• wystąpił potrójnie ujemny rak piersi u chorej przed menopauzą;
• wykryto mutacje genu BRCA1 i/lub BRCA2.

Jaka są korzyści z wykonania badania genetycznego?

Przeprowadzenie badań molekularnych genów BRCA1, BRCA2 oraz CHEK2 (mutacja w tym genie podnosi ryzyko zachorowania na raka piersi i jajnika, ale również  raka prostaty, jelita grubego), pozwala na wykrycie genetycznie uwarunkowanej predyspozycji do zachorowania na raka piersi i jajnika. W przypadku zidentyfikowania mutacji można:
stosując odpowiednią profilaktykę obniżyć  ryzyko zachorowania na raka piersi i/lub jajnika, z 80% na przestrzeni życia nawet do 10%.
Ochronny wpływ będzie miało m.in. wczesne urodzenie dziecka, karmienie go piersią przez co najmniej 6 miesięcy, rezygnacja z hormonalnej antykoncepcji, a w okresie menopauzy – z hormonalnej terapii zastępczej.
Można odpowiednio wcześnie zdecydować się na potomstwo a po zakończeniu prokreacji rozważyć chirurgicznie usunięcie jajników - zmniejsza to o 96% ryzyko rozwoju raka jajnika i o 50% raka piersi.
ustanowić indywidualny program badań profilaktycznych, pozwalający na wcześniejsze wykrycie nowotworu w fazie, gdy jest on całkowicie wyleczalny,
wykonać badania genetyczne u krewnych i w przypadku wykrycia mutacji objąć ich profilaktyką.

Co zrobić w przypadku stwierdzenia obecności mutacji genów BRCA1 i/lub BRCA2?

Szczegółowe wskazania, dotyczące postępowania w wypadku wykrycia mutacji, przedstawi pacjentce lekarz z Poradni Genetycznej. Pacjenci, u których wynik testu genetycznego jest dodatni, są kierowani pod kontrolę specjalistycznych poradni onkologicznych, gdzie są poddawani częstszym badaniom kontrolnym umożliwiającym wykryciu raka w jak najwcześniejszym stadium zaawansowania. Do takich badań należą częstsze badania USG piersi, mammografia, lub leczenie środkami, które zmniejsza ryzyko raka piersi. Niektórym kobietom proponuje się profilaktyczną mastektomię lub usunięcie przydatków. Trzeba jednak pamiętać,  że profilaktyczne operacje nie eliminują zachorowania na raka piersi w 100%.
Obecność mutacji w genach BRCA wcale nie oznacza pewności zachorowania na raka piersi. Wynik negatywny również nie daje gwarancji, że dana osoba nie zachoruje na raka piersi. Informacja o występowaniu mutacji genów BRCA1 i/lub BRCA2 ma przede wszystkim zwiększyć czujność kobiety i skutkować częstszym wykonywaniem badań przesiewowych, takich jak USG piersi, mammografia czy rezonans magnetyczny.

Jakie są główne zalecenia profilaktyczne w grupie pacjentów wysokiego ryzyka - obecność mutacji genów BRCA1 i/lub BRCA2?

• regularna comiesięczna obserwacja piersi oraz samobadanie piersi metodą palpacyjną;
• co 6 miesięcy badanie piersi przez lekarza ginekologa;
• co 12 miesięcy badanie ginekologiczne;
• co 3 lata wykonanie badania cytologicznego;
• poniżej 30 roku życia co 6 miesięcy wykonanie badania rezonansem magnetycznym. W przypadku niejednoznacznego wyniku zaleca się wykonanie badania obrazowego (mammografii);
• powyżej 30 roku życia co 6 miesięcy wykonanie badań obrazowych (mammografii) na przemian z rezonansem magnetycznym oraz co 12 miesięcy wykonanie USG piersi jako badania uzupełniającego;
• od 35. roku życia co 6 miesięcy wykonanie badania ginekologicznego z badaniem USG dopochwowym i oznaczenie markera CA 125 we krwi (najlepiej wykonać´ badanie między 5 a 10 dniem cyklu miesiączkowego).

W Onkolmed Lecznica Onkologiczna na badania genetyczne kieruje genetyk dr Dorota Nowakowska na podstawie szczegółowego wywiadu rodzinnego. Następnie lekarz genetyk dokonuje szczegółowej analizy i oceny ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe na podstawie wyników wykonanych testów genetycznych.

W celu umówienia się na konsultację u genetyka, onkologa skontaktuj się z placówką Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod numerem telefonu: +48222902337.

Źródła:
braster.eu/pl/system-braster/profilaktyka/artykuly/mutacja-genow-brca1-brca2-badanie-i-profilaktyka
genomed.pl/index.php/pl/badania-genetyczne/lista-badan/rak-piersijajnika-dziedziczny-badanie-mutacji-genu-brca2
genomed.pl/index.php/pl/rak-piersi-i-jajnika?gclid=CjwKCAiAy9jyBRA6EiwAeclQhM7WpIh3KtSy4XA6a5YfrSKAZC-mOQmOGPDHCFKpv-PUDE_zDVcNohoCXjcQAvD_BwE