Rak jamy ustnej - jakie są czynniki zachorowania na nowotwór?

Co to jest rak jamy ustnej?

Nowotwory złośliwe jamy ustnej to zróżnicowana grupa chorób (różnice dotyczą zarówno ich lokalizacji, jak budowy oraz przebiegu klinicznego). W jamie ustnej najczęściej występują raki płaskonabłonkowe. Do tej grupy należą raki rozwijające się pierwotnie w obrębie tzw. ruchomej (przedniej) części języka oraz dna jamy ustnej. Pojęcie „nowotworów jamy ustnej” jest znacznie szersze, rozumie się przez nie również nowotwory rozwijające się w innych okolicach, chociaż występujące rzadko. Należą do nich:

• rak trójkąta zatrzonowcowego,
• rak wyrostka zębodołowego,
• rak podniebienia twardego,
• rak policzka.

Raki gruczołowe (gruczolakoraki) w obrębie jamy ustnej są bardzo rzadkie i rozwijają się zazwyczaj w drobnych śliniankach rozmieszczonych w obrębie całej jamy ustnej.

Jak często występują raki jamy ustnej?

Rak jamy ustnej należy do grupy nowotworów rzadko występujących – liczba wszystkich tworzących tę grupę nowotworów rozpoznawanych każdego roku w Polsce przekracza nieznacznie 1000 zachorowań. Liczba zgonów z powodu nowotworów złośliwych jamy ustnej sięga około 2/3 tej liczby. 
Kobiety chorują 2–4 krotnie rzadziej niż mężczyźni.

Jakie są czynniki ryzyka raków jamy ustnej?

Do najważniejszych czynników zachorowania na raka jamy ustnej należą szkodliwe rakotwórcze substancje zawarte w dymie tytoniowym. Sposób palenia tytoniu (papierosy czy fajka) nie wpływa istotnie na zmniejszenie tego ryzyka. Nie można pominąć bardzo niekorzystnego wpływu innych czynników. Zaliczamy do nich:

• działanie mocnego alkoholu (zwłaszcza jeśli jest spożywany często),
  brak troski o higienę jamy ustnej (brak higieny powoduje powstawanie przewlekłego stanu zapalnego w jamie ustnej, który z kolei wywołuje zmiany w komórkach, a one po
• odpowiednio długim czasie mogą ulec przemianie w komórki złośliwe),
• mechanicznie drażnienie błony śluzowej jamy ustnej przez źle dobrane lub uszkodzone protezy stomatologiczne – to także jest mechanizm zwiększający ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej.

Ponadto, podobnie jak w przypadku wielu innych nowotworów górnego odcinka przewodu pokarmowego oraz układu oddechowego, znany jest rakotwórczy wpływ zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego – HPV.

Jak rozpoznaje się raka jamy ustnej?

Stwierdzenie guza w obrębie jamy ustnej jest zazwyczaj dość łatwe – rozwijające się w tym obszarze nowotwory stosunkowo prosto dostrzec podczas zabiegów higienicznych jamy ustnej. Często łatwo je wyczuć jako zwracający uwagę nowy element w jamie ustnej. Ponieważ rozwój tych nowotworów, ze względu na ich lokalizację, wiąże się ze stosunkowo wczesnym tworzeniem przerzutów w regionalnych szyjnych węzłach chłonnych, nie wolno bagatelizować żadnych zmian pojawiających się w jamie ustnej.
Czasem, jeśli doszło już do powstania przerzutów, uwagę chorego w pierwszej kolejności zwraca wyczuwalny guz na szyi – odpowiadający powiększonemu, zajętemu przez przerzut raka węzła chłonnego.

Jakie badania diagnostyczne wykonuje się zazwyczaj?

Niezbędnym warunkiem potwierdzenia rozpoznania raka jamy ustnej jest pobranie wycinka ze zmiany. W ten sposób można – na podstawie badania histopatologicznego – potwierdzić złośliwy charakter guza i precyzyjne określić jego typ oraz tzw. stopień zróżnicowania histologicznego (tj. stopień agresywności biologicznej).
Ponadto, zgodnie z regułami onkologii, lekarz zleca zazwyczaj następujące badania:

• USG szyi z oceną szyjnych węzłów chłonnych,
• ewentualnie biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BAC) powiększonych i podejrzanych węzłów (w celu potwierdzenia obecności przerzutów raka),
• w przypadku wątpliwości dotyczących miejscowego i regionalnego zaawansowania nowotworu wykonuje się inne badania obrazowe, np. TK lub MRI głowy i szyi,
  jeśli na podstawie oceny klinicznej zachodzi podejrzenie naciekania żuchwy, konieczne jest wykonanie pantomogramu (zdjęcia rentgenowskiego zakrzywionych struktur szczęki i żuchwy).

Podobnie jak w przypadku innych nowotworów, należy wykonać badania pozwalające na ocenę zaawansowania choroby – przede wszystkim:

• zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej (ewentualnie tomografię komputerową klatki piersiowej wraz z oceną głowy i szyi),
• USG jamy brzusznej,
• inne badania, zależnie od sytuacji klinicznej.

Jak leczy się raka jamy ustnej?

Leczenie raka jamy ustnej zależy do dwóch zasadniczych czynników:

• po pierwsze od dokładnej lokalizacji anatomicznej
• po drugie od stopnia zaawansowania choroby.
• W przypadku guzów niedużych, bez zajęcia regionalnych węzłów chłonnych, leczenie polega zazwyczaj na wycięciu guza z marginesem. Jeśli guz cechuje się dużą agresywnością biologiczną (stopień zróżnicowania histologicznego oceniono jako G3), to zazwyczaj – mimo braku przerzutów w szyjnych węzłach chłonnych – zaleca się wycięcie węzłów chłonnych górnej części szyi lub poddanie ich napromienianiu.

Jeśli guz jest nieco bardziej zaawansowany miejscowo (większy), ale nie stwierdzono przerzutów w regionalnych węzłach chłonnych, wówczas zazwyczaj wycina się guz wraz z odpowiednią grupą węzłów chłonnych szyjnych; leczenie często uzupełnia się pooperacyjną radioterapią.
W przypadku guzów, które naciekają sąsiednie struktury (np. żuchwę), zakres operacji jest bardziej rozległy i obejmuje wycięcie fragmentów kostnych z zachowaniem odpowiedniego marginesu, a także usunięcie odpowiedniej grupy węzłów chłonnych. Ponadto niemal zawsze stosuje się pooperacyjną radioterapię lub chemioterapię skojarzoną z radioterapią.
Jeśli przed operacją stwierdzono, że węzły chłonne są zajęte, to wówczas niezależnie od wielkości ogniska pierwotnego usuwa się wspomniane węzły (po obu stronach szyi), a leczenie uzupełnia się radioterapią lub chemioterapią.
W przypadku pacjentów, u których wycięcie guza nie jest możliwe, stosuje się radioterapię lub chemioterapię, albo łączy się obie te metody. Czasem, jeśli za pomocą takiego postępowania udało się zmniejszyć guz do wielkości, w której wycięcie w całości jest możliwe, podejmuje się operację. Trzeba jednak podkreślić, że operacja ma sens i przynosi choremu korzyść tylko wówczas, gdy udaje się guz usunąć w całości. Częściowe wycięcie guza naraża chorego na zagrożenia związane z operacją, nie przynosząc mu w zamian żadnych długoterminowych korzyści.
U chorych, u których w badaniach wstępnych stwierdzono przerzuty odległe, najczęściej stosuje się chemioterapię.
Polecaną poradnią leczenia raka jamy ustnej jest Poradnia Nowotworów Głowy i Szyi w Onkolmed Lecznica Onkologiczna w mieście Warszawa. Pracują w niej najlepsi w Polsce specjaliści w  dziedzinie nowotworów głowy i szyi. Należą do nich prof. dr hab. n. med. Andrzej Kawecki i prof. dr hab. n. med. Romuald Krajewski. Obaj profesorowie cieszą się wielkim uznaniem i posiadają bardzo duże doświadczenie w leczniu tego typu nowowtworów.

W celu umówienia się na konsultację u onkologa, chemioterapeuty, neurochirurga skontaktuj się z placówką Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod numerem telefonu: +48222902337