Dysfagia (zaburzenia przełykania) - przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest dysfagia?

Dysfagia to termin wywodzący się z łaciny, oznaczający problemy z przełykaniem. Dysfagia może dotyczyć zarówno pokarmów stałych, jak i płynów. Przełykanie może być utrudnione, a w najcięższych przypadkach – niemożliwe. Zaburzenia połykania mogą powstawać w różnych mechanizmach. Ich przyczyną może być mechaniczna przeszkoda w obrębie przewodu pokarmowego (np. guz), jak również zaburzenia funkcji przełyku oraz mięśni gardła odpowiedzialnych za połykanie.

Jakie są przyczyny dysfagii?

Połykanie to złożony proces, w którym uczestniczą mięśnie oraz układ nerwowy (a konkretnie nerwy czaszkowe). Przebiega w 3 fazach: ustnej, gardłowej i przełykowej. Podczas każdej z nich proces może zostać zakłócony na skutek wystąpienia: zwężenia mechanicznego, stanu zapalnego lub uszkodzenia przewodnictwa nerwowo-mięśniowego.

Ze względu na przyczynę zaburzenia połykania możemy podzielić na:

• dysfagię ustno-gardłową – przemieszczanie kęsa pokarmowego z jamy ustnej do gardła jest zaburzone z powodu braku koordynacji między tymi dwoma obszarami,
• dysfagię mechaniczną – wywołaną obecnością przeszkody organicznej w obrębie jamy ustnej, gardła lub przełyku,
• dysfagię czynnościową – występującą w przebiegu zaburzeń somatycznych, niemających podłoża organicznego,
• odynofagię — bolesne połykanie, zaburzające fazę ustną, gardłową i przełykową.

Wyróżniamy także odynofagię – oznaczającą bolesne przełykanie. Może ona towarzyszyć dysfagii lub występować niezależnie od niej.
Szacuje się, że dysfagia dotyczy 44-51% pacjentów onkologicznych. Najczęściej rozwija się w wyniku miejscowo rozrastających się nowotworów jamy ustnej, języka, gardła lub przełyku. Blokują one światło górnego odcinka przewodu pokarmowego i uniemożliwiają przesuwanie kęsa pokarmowego. Zaburzenia połykania bywają spowodowane również uciskiem na gardło lub przełyk z zewnątrz np. przez nowotwory zlokalizowane w śródpiersiu. W przypadku nowotworów naciekających podstawę czaszki do dysfagii może dochodzić także z powodu uszkodzenia nerwów czaszkowych odpyowiedzialnych za prawidłowy proces połykania.

Trudności w przełykaniu mogą występować również u pacjentów poddawanych zabiegom chirurgicznym lub napromienianiu (radioterapii) w obrębie głowy i szyi. Zastosowane leczenie może powodować okresowe lub czasem trwałe objawy takie jak na przykład :zmniejszenie ruchomości języka, utrudnienie otwarcia jamy ustnej lub zwężenie przełyku i utrudniony pasaż pokarmu przez niego. Rzadziej do zaburzeń połykania dochodzi na skutek uszkodzeń polekowych (np. po chemioterapii).
Do innych potencjalnych przyczyn dysfagii należą suchość jamy ustnej, osłabienie lub wyniszczenie organizmu, infekcje grzybicze i bakteryjne

Jakie są objawy dysfagii?

Najłatwiejszym do rozpoznania objawem dysfagii jest trudność lub niemożność połknięcia pożywienia. Jednak zaburzeniu połykania towarzyszą również inne objawy, na które warto zwrócić uwagę:

• chrypka - może poprzedzać zaburzenia połykania i występuje najczęściej w przypadkach guzów krtani czy płuc. Występowanie chrypki łączy się także z przewlekłym cofaniem się treści żołądkowej do przełyku oraz z zapaleniem krtani i przełyku. Chrypka może wystąpić również w przypadku raka przełyku;
• czkawka - to objaw, który występuje w przypadkach przepukliny rozworu przełykowego oraz raka przełyku lub żołądka;
• kaszel - to objaw, ktróry występuje w przypadkach choroby refluksowej oraz uchyłkach przełyku. Jeśli w trakcie kaszlu dochodzi także do cofania się treści pokarmowej może być toć objaw zaburzeń czynności skurczowej przełyku, czyli achalazji;
• zgaga - to objaw, który z reguły wskazuje na chorobę refluksową żołądka. Późnym następstwem tej choroby jest dysfagia. Jeżeli występuje świszczący oddech, to może być toć objaw łagodnych i złośliwych guzów oskrzeli lub śródpiersia;
• odynofagia - czyli ból towarzyszący przełykaniu. Jest to objaw, który występuje po uszkodzeniu błon śluzowych w wyniku stosowania leków. Może też występować po zapaleniach wirusowych przełyku oraz w przypadku raka przełyku;
• wyciek śliny lub pokarmu z jamy ustnej, a także zaleganie śliny lub kawałków pokarmu w jamie ustnej;
• odczucie, że kęs pokarmowy zalega w gardle, przełyku lub za mostkiem;
• wrażenie, że przyjęty pokarm napotyka trudności w przechodzeniu przez przełyk i zatrzymuje się w drodze do żołądka;
• upośledzenie odruchów połykowych;
• ulewanie pokarmów przez nos.

Jak leczy się dysfagię?

Leczenie zaburzeń połykania zależy od miejsca i przyczyny je wywołującej oraz od stopnia zaawansowania choroby nowotworowej. Zawsze istotna jest rozmowa z chorym i rodziną, wyjaśnienie przyczyny dysfagii oraz możliwości leczenia. W przypadku grzybicy jamy ustnej, gardła, przełyku zaleca się podawanie kilka razy dziennie nystatyny w zawiesinie i doustnie ketokonazolu. W zakażeniach bakteryjnych jamy ustnej i gardła stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania, miejscowo płukanie 1-procentowym roztworem wody utlenionej, roztworem nadmanganianu potasu czy ziołami o działaniu przeciwzapalnym. W zapaleniu błony śluzowej jamy ustnej, na tle bakteryjnym po napromienianiu lub po chemioterapii, skuteczne jest także miejscowe stosowanie benzydaminy (płyn, spray) lub indometacyny w płynie. Podawanie środków miejscowo znieczulających, takich jak 2-procentowy roztwór lignokainy, 1-procentowy roztwór polokainy i 0,25-procentowy roztwór bupiwakainy, może poprawić komfort chorego i pozwolić na dokładną toaletę jamy ustnej oraz przyjmowanie pokarmu.

Jeżeli przyczyna dysfagii jest nieodwracalna, postępowanie polega na udzieleniu choremu i rodzinie porad dietetycznych i pomocy przy połykaniu. Wskazówki dietetyczne dotyczą częstego spożywania małych ilości potraw, najlepiej rozdrobnionych lub płynnych, a także unikanie suchego, twardego pokarmu. Dodawanie śmietany do potraw pomaga zapewnić wysoką zawartość kaloryczną pożywienia. Można również podawać preparat wysokoenergetyczny. Pomoc przy połykaniu stanowi ważny element postępowania. Istotna jest właściwa pozycja głowy, z podbródkiem lekko skierowanym w kierunku klatki piersiowej, co pozwala na zamknięcie dostępu do tchawicy w trakcie połykania. U chorych osłabionych, wymagających karmienia ważne jest wolne podawanie pokarmu, tak aby chory mógł spokojnie go połknąć. Zaleca się przyjmowanie pozycji siedzącej przynajmniej 0,5–1 godziny po jedzeniu lub piciu, a także robienie częstych przerw w jedzeniu przy uczuciu zmęczenia.
Można podjąć próbę steroidoterapii w leczeniu dysfagii spowodowanej uciskiem guza nowotworowego z zewnątrz na przełyk i miejscowym naciekaniem nerwów odpowiedzialnych za połykanie. Leczenie należy rozpocząć od dożylnego stosowania deksametazonu w dawkach 8–16 mg jednorazowo i kontynuować przez kilka dni, stopniowo zmniejszając dawkę do minimalnej dawki skutecznej. U chorych z dysfagią wywołaną zaawansowanym rakiem przełyku istnieje wiele możliwości leczenia udrażniającego.

Jakie są metody paliatywnego leczenia chorych z dysfagią na skutek nowotworu?

Leczenie chirurgiczne

Zastosowanie zespolenia omijającego lub częściowej resekcji przełyku przynosi dobry efekt paliatywny, umożliwia usunięcie masy guza i zapobiega tworzeniu przetoki, ropnia, krwawienia w przebiegu progresji nowotworu. Zabiegom tym towarzyszy jednak względnie duża śmiertelność okołooperacyjna i względnie wysoki odsetek powikłań, a ich przeprowadzenie wymaga zwykle długotrwałej hospitalizacji, co wiąże się ze zmniejszeniem komfortu życia chorych. Odsetek odpowiedzi mierzonych poprawą połykania wynosi przy zastosowaniu leczenia chirurgicznego około 70%, przy częstości powikłań 20–57% i śmiertelności 10– –20%. Jak wynika z obserwacji, około 30% pacjentów po paliatywnym leczeniu chirurgicznym doświadcza nawrotu dysfagii i wymaga stosowania innych form leczenia udrażniającego.

Teleradioterapia

Metoda ta polega na leczniczym wykorzystaniu promieniowania jonizującego w celu zniszczenia komórek nowotworowych. W schematach leczenia paliatywnego stosuje się dawki całkowite od 20 Gy podanych w ciuągu 1 tygodnia do 50 Gy podanych w ciągu 5 tygodni. Złagodzenie dolegliwości, głównie dysfagii i bólu, uzyskuje się u około 80% pacjentów podczas 3–6-miesięcznego stosowania teleradioterapii.

Metody endoskopowe

Laseroterapia

Jest to metoda termiczna, w trakcie której dochodzi do odparowania (waporyzacji) guza nowotworowego najczęściej przy użyciu lasera Nd: YAG o mocy 1–100 W, wysyłającego falę świetlną o długości 1064 nm. Odparowanie guza nowotworowego można wykonać metodą wsteczną (technika retrograde) przez wprowadzenie fiberoskopu do światła przełyku poniżej nacieku nowotworowego i następnie wycofywanie fiberoskopu. Jeśli nie jest to możliwe, waporyzację przeprowadza się techniką postępującą (prograde). Laseroterapia skutecznie przywraca połykanie u około 75–100% chorych, a tym smamym znacznie poprawia się ich komfort życia. Korzystny efekt paliatywny, po utrzymaniu drożności przełyku, utrzymuje się przez ok. 6–8 tygodni. Po upływie tego czasu utrzymanie drożności światła przełyku wymaga powtarzania zabiegów laseroterapii. Zaletą tej metody jest możliwość uzyskania natychmiastowego efektu paliatywnego i powtarzania jej w razie nawrotu dolegliwości. Zabieg jest dobrze tolerowany przez chorych. Do najczęstszych powikłań laseroterapii należą: perforacja ściany przełyku, krwawienia, posocznica. Stanowią one ogółem około 5% przypadków. Korzystny efekt laseroterapii można utrwalić dzięki połączeniu jej z brachyterapią.

Iniekcje alkoholu absolutnego

Jest to prosta i dostępna metoda leczenia paliatywnego, polegająca na ostrzykiwaniu guza nowotworowego alkoholem, co prowadzi do jego martwicy i rozpadu. Metodę tę stosuje się w przypadku guzów rosnących egzofitycznie. Przy zastosowaniu tej metody poprawę warunków połykania uzyskuje się u około 80% chorych, nawrót dysfagii występuje po około 4–5 tygodniach. Częstość powikłań jest podobna jak w przypadku laseroterapii.

Do innych metod endoskopowych zaliczane są:

• Brachyterapia,
• Koagulacja dwubiegunowa,
• Protezowanie,
• Rozszerzanie mechaniczne,
• Sonda odżywcza, gastrostomia, mikrojejunostomia,
• Terapia fotodynamiczna.

Gdzie pójść do onkologa w Warszawie w celu leczenia nowotworów układu pokarmowego?

Onkolmed Lecznica Onkologiczna jest to przychodnia onkologiczna w Warszawie w której działa Poradnia Nowotworów Układu Pokarmowego. Pracują w niej bardzo dobrzy i polecani lekarze specjaliści specjalizujący się w leczeniu nowotworów układu pokarmowego.
Przychodnia onkologiczna Onkolmed Lecznica Onkologiczna to bardo dobry wybór jeśli szuka się diagnozy i leczenia nowotworów. W naszej przychodni działa też Poradnia Radioterapii.

W celu umówienia się na konsultację u chirurga, chemioterapeuty, onkologa, radioterapeuty skontaktuj się z placówką Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod numerem telefonu: +48222902337.

Źródła:
posilkiwchorobie.pl/onkologia/zaburzenia-polykania-u-chorych-na-nowotwory/
medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-ukladu-pokarmowego,dysfagia---przyczyny--objawy--diagnostyka-i-leczenie,artykul,10783031.html
journals.viamedica.pl/advances_in_palliative_medicine/article/download/29620/24372