Popromienne zapalenie skóry - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Popromienne zapalenie skóry

Pomimo ciągłego rozwoju technologii i aparatury, rozpowszechnienia w leczeniu przyspieszaczy wysokoenergetycznych, wciąż prawie 90% chorych uskarża się na dolegliwości i objawy skórne, które są następstwem działania promieniowania jonizującego. Wzrost dawki całkowitej wpływa niekorzystnie na zdolność odbudowy tkanki zdrowej. Im wyższa dawka, tym zdolność regeneracji tkanki prawidłowej spada. Reakcje popromienne w postaci stanu zapalnego skóry stają się widoczne w większości przypadków 1-4 tygodnie od rozpoczęcia radioterapii, utrzymują się przez cały okres leczenia i mogą być jeszcze widoczne przez około 2-4 tygodnie po zakończeniu radioterapii. W pierwszym etapie popromienne zapalenie skóry przejawia się zaczerwienieniem o zróżnicowanym stopniu nasilenia, wraz z łuszczeniem się naskórka „na sucho” lub „na mokro”. Złuszczanie naskórka ukazuje defekt komórek warstwy podstawnej naskórka, a także gruczołów łojowych i potowych znajdujących się w skórze właściwej. Złuszczaniu na wilgotno towarzyszy surowiczy wysięk i ubytek aż do warstwy właściwej skóry. Odczyn późny skórny uzależniony jest głównie, tak jak inne reakcje popromienne od wysokości dawki frakcyjnej i całkowitej. Przykładem późnych reakcji popromiennych są: zanik skóry właściwej, zwłóknienia, przebarwienia, teleangiektazje lub martwica. Teleangiektazje i nekroza mogą uwidocznić się 6-12 miesięcy od zakończenia leczenia. Miejscowe obumarcie komórek spowodowane jest podaniem zbyt wysokiej dawki całkowitej, co doprowadza do uszkodzenia naczyń krwionośnych. W konsekwencji występuje niedokrwienie, dalej skutkujące śmiercią komórki. Za pojawienie się odczynu popromiennego odpowiada również lokalizacja pola poddawana radioterapii. Jeśli w obszarze napromienianym znajdują się dwie powierzchnie skóry, np. krocze czy pierś lub występuje cienka warstwa naskórka, np. twarz, pacha bądź struktura skóry została już wcześniej w tym miejscu naruszona przez zabiegi chirurgiczne, oparzenia lub urazy, odczyn popromienny w takich miejscach będzie większy.
W czasie wykorzystywania do radioterapii aparatów ortowoltowych skóra stanowiła jeden z najważniejszych organów krytycznych, co nie pozwalało na podanie wysokich dawek na obszar guza. Wynikało to z rozkładu procentowej dawki głębokiej, która osiągała maksimum na powierzchni skóry. Zastosowanie wysokoenergetycznych akceleratorów liniowych wpłynęło na znaczne ograniczenie pojawiania się popromiennych reakcji skórnych.
Do oceny stopnia nasilenia ostrego i późnego odczynu popromiennego skóry wybiera się czterostopniową skalę RTOG/EORTC lub NCI.

Popromienne zapalenie skóry - diagnostyka

W przypadku stwierdzenia objawów popromiennego zapalenia skóry warto skonsultować się z dermatologiem. Zmiany odpowiadające w trójstopniowej klasyfikacji stopniu pierwszemu wymagają jedynie wizyty planowej w ciągu kilku następnych dni. Uszkodzenia skóry przypadające na stopień drugi lub trzeci są wskazaniem do zasięgnięcia porady w trybie pilnym. Stanowią bowiem na tyle duże osłabienie bariery jaką jest skóra, iż może to grozić wtórnymi nadkażeniami bakteryjnymi, wirusowymi oraz grzybiczymi, co znacznie pogarsza stan pacjenta. Są ponadto źródłem bólu i dyskomfortu w szerokim tego słowa znaczeniu. Opanowanie tych objawów pozwoli znacznie poprawić standard życia osoby chorej. 
Diagnostyka popromiennego zapalenia skóry opiera się przede wszystkim na wywiadzie lekarskim (rozmowie lekarza i pacjenta na temat jego dolegliwości) oraz badaniu fizykalnym.
W trakcie wywiadu niezbędne jest uzyskanie przez lekarza informacji na temat charakteru oraz dynamiki pojawiania się zmian, związku z radioterapią lub inną formą narażenia na promieniowanie, obecności dodatkowych objawów, np.:

• bólu lub pieczenia,
• obecności cukrzycy,
• niewydolności nerek,
• uzależnienia od alkoholu, narkotyków,
• schorzeń przewodu pokarmowego.

Ponadto konieczne jest uzyskanie informacji na temat ewentualnych alergii oraz przyjmowanych aktualnie leków.
Badanie fizykalne oprócz całościowej oceny wszystkich parametrów opiera się na wnikliwej ocenie charakteru zmian skórnych. Lekarz oglądaniem oraz palpacją (badanie przez dotyk) ocenia objawy zapalenia.

• Wykwity rumieniowe,
• wykwity pęcherzowe,
• wysuszenie skóry połączone z łuszczeniem,
• tzw. wilgotne łuszczenie,
• ogniska martwicy.

Korelacja tych zmian z narażeniem na promieniowanie jonizujące przemawia za rozpoznaniem popromiennego zapalenia skóry.
W wyjątkowych przypadkach można wykonać badanie histopatologiczne wycinka pobranego ze zmiany. Stwierdzić można:

• zanik gruczołów potowych, łojowych,
• uszkodzenie macierzy włosów,
• ścieńczenie,
• ogniska włóknienia w tkance podskórnej,
• poszerzenie drobnych naczyń krwionośnych oraz uszkodzenie ich ściany.

Ponadto w obrazie mikroskopowym obserwuje się nagromadzenie komórek zapalnych.
Leczenie popromiennego zapalenia skóry

Leczenie popromiennego zapalenia skóry opiera się przede wszystkim na metodach zachowawczych, w mniejszym stopniu na chirurgicznych. Terapia zachowawcza polega na stosowaniu leków miejscowych oraz doustnych.
Leczenie miejscowe popropiennego zapalenia skóry obejmuje:

• Maści zawierające łagodne lub średniej mocy glikokortykosteroidy – stosowane głównie dla ich działania przeciwzapalnego, nie powinny być aplikowane na zmiany zlokalizowane w obrębie skóry twarzy, należy również unikać ich długotrwałego stosowania ze względu na miejscowe działania niepożądane, przede wszystkim znaczne ścieńczenie i osłabienie skóry. Miejscowe stosowanie sterydów nie wywołuje zwykle tak nasilonych ogólnoustrojowych skutków ubocznych jak przy podaniu doustnym.
• Maści zawierające antybiotyki – stosowane przede wszystkim profilaktycznie, zapobiegają ewentualnym nadkażeniom bakteryjnym będących skutkiem drobnych uszkodzeń skóry. Najczęściej przepisywane łącznie z miejscowo działającymi glikokortykosteroidami.
• Maść zawierająca sól srebrową sulfadiazyny – preparaty te wykazują podwójne działanie przeciwbakteryjne, wyjściowe właściwości bakteriostatyczne sulfadiazyny wzmacniane są działaniem jonów srebra, które łącząc się z materiałem genetycznym zawartym w komórkach bakterii orz z ich błonami komórkowymi skutecznie uniemożliwiają ich namnażanie.

Popromienne zapalenie skóry - leczenie farmakologiczne

Terapia ogólna opiera się przede wszystkim na doustnym podawaniu antybiotyków oraz preparatów witaminowych (witaminy E działającej antyoksydacyjnie, witaminy PP, która oprócz wpływu na metabolizm ustroju wspomaga również ukrwienie skóry oraz witaminy C wzmacniającej ściany naczyń krwionośnych). W wyjątkowo ciężkich przypadkach przewlekłego popromiennego zapalenia skóry można stosować doustną terapię sterydową. Należy jednak liczyć się z ogólnoustrojowymi skutkami ubocznymi takiego leczenia.
Popromienne zapalenie skóry - leczenie chirurgiczne

Leczenie chirurgiczne zarezerwowane jest dla zaawansowanych zmian popromiennych, głównie rozległych owrzodzeń (III stopień). Polega na usunięciu martwiczo zmienionych tkanek i pokryciu ubytku przeszczepem skóry.
Popromienne zapalenie skóry - domowe sposoby leczenia

Jedną ze skutecznych metod domowych zapobiegania oraz leczenia łagodnych form popromiennego zapalenia skóry jest regularne przemywanie zmian wodą z mydłem, niedrażniącym, bezzapachowym, o pH obojętnym.
Do najważniejszych sposobów zapobiegania popromiennemu zapaleniu skóry zalicza się:

• stosowanie jak najniższych skutecznych dawek w radioterapii nowotworów;
• przestrzeganie norm bezpiecznego narażenia na promieniowanie jonizujące w miejscu pracy;
• odpowiedni stan odżywienia;
• skuteczna terapia cukrzycy oraz przewlekłej niewydolności nerek;
• leczenie choroby alkoholowej oraz narkomanii;
• rzucenie palenia;
• należy bezwzględnie unikać stosowania radioterapii u dzieci, które nie ukończyły 3. roku życia.

Higiena obszaru napromienianego

Pacjentom w trakcie radioterapii zaleca się mycie skóry poddawanej radioterapii letnią wodą z dodatkiem łagodnego mydła. Udowodniono, że wpływa to pozytywnie na skórę poddawaną radioterapii. Odczyny skórne są mniejsze, niż u pacjentów, którzy unikali zamaczania tego obszaru. W trakcie kursu radioterapii niedopuszczalne jest używanie kosmetyków oczyszczających skórę, w szczególności tych, w których skład wchodzi alkohol.

Popromienne zapalenie skóry - skutki uboczne oraz przeciwskazania

Niektóre leki stosowane w terapii popromiennego zapalenia skóry mogą wywołać szereg groźnych dla zdrowia działań niepożądanych. Istnieje również wiele przeciwwskazań do ich stosowania, które należy rozważyć przed wprowadzeniem do terapii konkretnego preparatu. Do takich leków należą przede wszystkim glikokortykosteroidy. Poniższa tabela stanowi zestawienie znanych schorzeń wykluczających wprowadzenie sterydów do terapii. Stwierdzenie któregokolwiek z nich powinno skłonić lekarza do rozważenia oczekiwanych skutków terapeutycznych oraz ewentualnych, niebezpiecznych działań ubocznych.

Gdzie można pójść na konsultację do radioterapeuty?

Onkolmed Lecznica Onkologiczna to prywatna przychodnia gdzie można przyjść na konsultację do radioterapeuty.

W celu umówienia się na konsultację do radioterapeuty skontaktuj się z Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod nr tel.: +48222902337

Źrodla:
journals.wco.pl/los/article/view/41/45
medme.pl/choroby/popromienne-zapalenie-skory,311.html