Skutki chemioterapii w leczeniu raka płuc

Jak przebiega chemioterapia w raku drobnokomórkowym i niedrobnokomórkowym płuc?

Rak drobnokomórkowy

Chemioterapia jest zasadniczym sposobem leczenia drobnokomórkowego raka płuc. Dotyczy to zarówno postaci ograniczonej jak i rozsianej.

Rak niedrobnokomórkowy

Chemioterapię można stosować jako leczenie indukcyjne przed radykalnym leczeniem chirurgicznym, aczkolwiek w Polsce nie jest ona stosowana rutynowo. W przypadkach raka niedrobnokomórkowego, w stopniu I i II chemioterapię stosuje się jako uzupełnienie resekcji chirurgicznej i radioterapii w ramach badań klinicznych.
W IIIA i IIIB stopniu zaawansowania stosuje się chemioterapię jako leczenie indukcyjne przed leczeniem operacyjnym lub jako leczenie uzupełniające radioterapię. W IV stopniu zaawansowania chemioterapia znajduje zastosowanie jako leczenie paliatywne.

Jakie są powikłania chemioterapii stosowanej w leczeniu raka płuc i jak je leczyć?

Chemioterapia w leczeniu raka płuc może powodować różne skutki uboczne. Należą do nich:

Wymioty i nudności

Nudności i wymioty po chemioterapii powstają w wyniku podrażnienia przewodu pokarmowego oraz ośrodkowego układu nerwowego. Leki cytostatyczne aktywują komórki błony śluzowej, które uwalniają serotoninę – mediator odpowiedzialny za wystąpienie wymiotów. Ich działanie wpływa również na ośrodek wymiotny w mózgu. Za ich wystąpienie oraz  nasilenie odpowiedzialne są: rodzaj zastosowanej chemioterapii, dawka cytostatyku i prędkość podanie leku. Wśród czynników mogących nasilić wymioty po chemioterapii wymienia się płeć żeńską, młodszy wiek, stosowanie innych leków, uzależnienie od alkoholu i lęk.
Podstawową zasadą postępowania przeciwwymiotnego jest profilaktyka. Przy podawaniu cytostatyków działających silnie, średnio i słabo emetogennie zawsze należy podać leki przeciwwymiotne – około 1 godzinę przed podaniem chemioterapeutyku. Leki przeciwwymiotne podaje się najczęściej tylko w dniu terapii, rzadziej przez kilka kolejnych dni.
Przełom w leczeniu nudności i wymiotów po chemioterapii i radioterapii spowodowało wprowadzenie na rynek nowoczesnych leków przeciwwymiotnych które są dostępne i szeroko stosowane w Polsce . W przypadku cytostatyków o dużym potencjale emetogennym stosuje się złożenia dwóch lub trzech leków przeciwwymiotnych, aby połączyć rożne mechanizmy działania dla lepszego efektu. W profilaktyce ostrych wymiotów przy chemioterapii o średniej i niskiej emetogenności wystarczy zastosowanie leków jednej grupy.
Najlepszą metodą zapobiegania wymiotom po chemioterapii i spowodowanym leczeniem przeciwnowotworowym jest przyjęcie profilaktycznej dawki leków przeciwwymiotnych w optymalnie dobranej dawce. Powinna ona uwzględniać potencjał emetyczny cytostatyku coraz indywidualne cechy pacjenta. Dawkowanie powinno przebiegać w możliwie najmniejszych skutecznych dawkach, w miarę możliwości powinno się preferować podawanie doustne. Terapię należy rozpocząć 30-60min przed pierwszą dawką cytostatyku.  Pojedyncze dawki są z reguły wystarczające.

Neutropenia (obniżona wartość granulocytów)

Neutropenia stanowi jedno z najczęstszych powikłań niepożądanych terapii cytostatycznych i chemioterapii. Czynniki ryzyka rozwoju neutropenii u pacjentów onkologicznych są zależne od zastosowanej terapii cytotoksycznej oraz indywidualnych predyspozycji i stanu zdrowia chorego.
Do czynników ryzyka rozwoju neutropenii zależnych od pacjenta należą: obecność procesu nowotworowego pierwotnego lub wtórnego w obrębie szpiku kostnego, zaawansowana choroba nowotworowa, wiek powyżej 60-65 lat, płeć żenska, gorszy stan sprawności ogólnej, niedożywienie, niedokrwistość i obecność chorób współistniejących.
Objawy neutropenii mogą być tym silnie wyrażone, im bardziej intensywna jest terapia onkologiczna oraz im bardziej nasilona jest niewydolność szpiku kostnego na skutek podstawowej choroby nowotworowej. Neutropenia po chemioterapii czyli spadek poziomu krwinek białych (leukocytów) oraz towarzyszące jej infekcje stanowią jeden z najistotniejszych problemów leczenia pacjentów onkologicznych.
Neutropenia po chemioterapii może przebiegać bezobjawowo albo towarzyszyć objawowej infekcji. Szczególne niebezpieczne sytuacje mają miejsce wtedy, kiedy u pacjenta z niską ilością leukocytów oprócz wysokiej gorączki nie występują żadne inne objawy infekcji (zakażenia). Mówi się wtedy o gorączce neutropenicznej.
Ryzyko wystąpienia groźnych powikłań i zakażenia zależy od liczby leukocytów oraz czasu utrzymywanie się ich niedoboru. Norma dla leukocytów (krwinek białych) wynosi 1,5 x 109 komórek/l).

Małopłytkowość – thrombocytopenia - (obniżona wartość płytek krwi)

Trombocytopenia – obniżenie poziomu płytek poniżej dolnej granicy normy.

Chociaż trombocytopenia spowodowana przez chemioterapię jest czasowa, może ona być przyczyną poważnego krwawienia z rany lub krwotoku mogącego uszkodzić narządy wewnętrzne, co stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Czasami niska liczba płytek krwi powoduje konieczność odroczenia niezbędnych zabiegów chirurgicznych. Jeżeli liczba płytek krwi jest bardzo niska (poniżej 10.000), lub jeżeli u chorego z umiarkowanie niską liczbą płytek krwi wystąpi nieprawidłowe krwawienie lub siniaczenie, można dokonać przetoczenia płytek krwi. Przetoczone płytki żyją w organizmie biorcy jedynie kilka dni i u niektórych chorych, którzy otrzymali wiele transfuzji płytek może rozwinąć się reakcja immunologiczna niszczenia przetoczonych płytek. Prowadzone są badania nad czynnikiem wzrostu płytek krwi.

Utrata włosów – alopecja

Chemioterapia wpływa niekorzystnie na szybko rosnące komórki mieszków włosowych. Twoje włosy mogą stać się cienkie, łamliwe i wypadać. Utrata włosów oraz jej nasilenie zależą od rodzaju i dawki podawanych leków cytostatycznych oraz długości leczenia. Wypadanie włosów może rozpocząć się w 2 do 3 tygodni po rozpoczęciu leczenia chemicznego. Utrata włosów po chemioterapii jest prawie zawsze czasowa. Co ciekawe, gdy włosy zaczynają odrastać, często różnią się kolorem i układem od poprzednich i bywają mocniejsze - czasami nawet kręcone, podczas gdy przed leczeniem były proste. Proces odrastania włosów może rozpocząć się pod koniec leczenia lub bezpośrednio po jego zakończeniu.
Proces utraty włosów może bardzo różnić się u poszczególnych chorych. Niektórzy pacjenci doświadczają całkowitej utraty włosów, podczas gdy u innych stwierdza się jedynie ich osłabienie. Wypadanie brwi, rzęs, włosów łonowych i włosów innych okolic ciała jest zwykle mniej nasilone, ponieważ wzrost włosów w tych okolicach jest mniej aktywny w porównaniu z włosami głowy. Chociaż utrata włosów nie zagraża życiu, może pogorszyć Twoje samopoczucie. Należy pamiętać, że istnieją możliwości pomocy, o których może poinformować Cię lekarz lub pielęgniarka, np. doboru i refundacji peruki na czas utraty włosów.

Biegunka

Biegunka jest kolejnym skutkiem ubocznym chemioterapii. Jest to stan polegający na zmianie prawidłowego rytmu wypróżnień, który może polegać na zwiększonej ilości wypróżnień w ciągu doby, zwiększonej ilości stolca oraz zmianie konsystencji stolca. Długotrwała biegunka zagraża utratą wody i elektrolitów. Leczenie masywnej biegunki musi odbywać się w konsultacji z lekarzem.
W związku z przyjmowaną chemioterapią, która uszkadza komórki nabłonka jelitowego, często dochodzi do zaburzeń reabsorbcji płynów w jelitach. Zniszczony nabłonek powoduje biegunkę. W trakcie chemioterapii, przy obniżonej odporności, może również wystąpić biegunka o charakterze infekcyjnym. Ponadto niektóre leki cytostatyczne zwiększają podatność na biegunki z uwagi na specyfikę mechanizmu działania.
Leki pierwszego rzutu przy leczeniu biegunki po chemioterapii, wiążąc się z receptorami dla endorfin doprowadzają do hamowania perystaltyki. Warto tez rozważyć włączenie substancji towarzyszących o działaniu antycholinergicznym, ściągającym oraz środki absorbujące.
Do upośledzenia komórek nabłonka jelitowego może dojść także w wyniku napromieniania. Radioterapia może prowadzić do wystąpienia biegunek, zmian flory jelitowej oraz do zespołu upośledzonego wchłaniania. Stasuje się wówczas leku przeciwzapalne oraz tworzące na uszkodzonej napromieniowaniem błonie śluzowej jelita filtr ochronny, który ogranicza dalsze podrażnienia przez kwasy żółciowe lub składowe pokarmu.

Zaparcia

Zaparcia po chemioterapii związane są z działaniem cytostatyków. Do leków cytostatycznych wywołujących zaparcia należą głównie alkaloidy barwinka różowatego, oksaliplatyna, taksoidy i talidomid. Częstym powikłaniem chemioterapii jest neuropatia współczulna, a w konsekwencji zahamowanie pasażu jelitowego. W takich przypadkach należy rozważyć profilaktyczne zastosowanie środków przeczyszczających np. laktulozy.
Środki przeczyszczające powinny być stosowane z dużą ostrożnością ponieważ mają wpływ na wchłanianie innych leków. Należy pamiętać o przeciwskazaniach do ich stosowania w przypadku niejasnego ostrego bólu brzucha, przy zmianach zapalnych jelita, zwężeniach jelita oraz przy krwawieniach z przewodu pokarmowego.
Neurotoksyczność (uszkodzenie nerwów obwodowych)
Występuje po niektórych rodzajach chemioterapii i polega na uszkodzeniu nerwów obwodowych. Pierwszymi objawami są tzw. parestezje czyli uczucie mrowienia w dystalnych (obwodowych) częściach kończyn. Stopniowo mogą pojawiać się zaburzenia czucia a także utrata siły mięśniowej. Nie ma opracowanych sposobów profilaktyki tego powikłania dlatego ważne jest zgłaszanie objawów lekarzowi prowadzącemu zanim dojdzie do ich znacznego nasilenia. W ramach leczenia można zastosować preparaty magnezu i pochodne witamin z grupy B jednakże regeneracja nerwów jest procesem długotrwałym i przebiega przez kilka do kilkunastu miesięcy. 

Nefrotoksyczność (uszkodzenie nerek)

W ramach terapii raka płuca najczęściej występuje po cisplatynie dlatego ten cytostatyk podaje się wraz dużymi objętościami płynów. Problem ten nasila się w przypadku odwodnienia dlatego w przypadku trudności z przyjmowaniem płynów powinny być wskazanie do pilnej konsultacji lekarskiej. W większości sytuacji po zastosowaniu leczenia w postaci nawodnienia i leków moczopędnych powikłanie to ustępuje lub jego nasilenie ulega zmniejszeniu jednakże w skrajnych przypadkach może doprowadzić do konieczności zastosowania dializ.
Szczególnym rodzajem powikłania nerkowego jest zespół ostrej lizy guza, który może pojawić się po pierwszym cyklu chemioterapii szczególnie w raku drobnokomórkowym. Polega on na uszkodzeniu nerek produktami rozpadu nowotworu w przypadku wyjątkowo szybkiego efektu terapii. Dochodzi wówczas do wytworzenia w nerkach kryształów kwasu moczowego i zablokowania ich funkcji. W ramach profilaktyki oznacza się poziom kwasu moczowego przed chemioterapią i dodatkowo nawadnia się pacjenta. W ramach leczenia stosuje się enzymy rozkładające kwas moczowy a w skrajnych przypadkach stosuje się dializę.

Zapalenie śluzówek

Zapalenie śluzówek jest rzadką dolegliwością po leczeniu chemioterapi raka płuc.

Gdzie pójść do chemioterapeuty?

Onkolmed Lecznica Onkologiczna to przychodnia w której działa Poradnia Nowotworów Płuca i Torakochirurgii. Pracują w niej bardzo dobrzy lekarze chirurdzy i chemioterapeuci.

W celu umówienia się na konsultację do chirurga, chemioterapeuty, onkologa skontaktuj się z placówką Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod numerem telefonu: +48222902337.

Źródła:
https://www.onkonet.pl/dp_rakpluca3.php#menu62
https://www.myday.eu.com/pl-pl/article/rak-pluca-chemioterapia-profilakt...
https://www.zwrotnikraka.pl/neutropenia-po-chemioterapii-deficyt-leukocy...
https://www.rakpluca.szczecin.pl/ryzyko-przy-leczeniu.htm
https://www.myday.eu.com/pl-pl/article/zaburzenia-przewodu-pokarmowego-w...
https://www.zwrotnikraka.pl/zaparcia-po-chemioterapii/