Zaburzenia rozwoju mowy u dzieci i ich podział oraz przyczyny

Rozwój mowy u dzieci, zazwyczaj przebiegający według podobnego wzorca, może u niektórych dzieci wyglądać odmiennie. U części dziecięcej populacji odnotowuje się opóźnienia tego procesu, które sprawiają, że dzieci te nie rozwijają o czasie umiejętności komunikacyjnych. Ważne jest, aby odróżnić zakłócenia rozwoju mowy, mieszczące się w ramach różnic indywidualnych, od zaburzeń tego procesu, mających charakter patologiczny, ponieważ ich wczesne zdiagnozowanie daje szansę na szybkie podjęcie efektywnej terapii logopedycznej. 

Jakie są struktury anatomiczne warunkujące mowę?

Do struktur anatomicznych biorących udział w powstawaniu mowy należą: kora mózgowa, nerwy czaszkowe unerwiające mięśnie artykulacyjne, układ pozapiramidowy, który zawiaduje utrzymaniem odpowiedniego napięcia mięśni artykulacyjnych, móżdżek, odpowiedzialny za synchronię i następczość ruchów mięśni artykulacyjnych oraz za melodykę mowy. Istotną rolę odgrywa także układ oddechowy, który umożliwia prawidłowy przepływ prądu powietrza do układu fonacyjnego i układu artykulacyjnego – do krtani i jamy nosowo-gardłowej oraz sprawne mięśnie artykulacyjne i fonacyjne.

Główne obszary związane z mową:

• ośrodek Broca (tylna część zakrętu czołowego dolnego) – zwany ośrodkiem ruchowym mowy – zawiaduje on analizą ruchów narządów artykulacyjnych, a to wyraża się płynnością mowy, odpowiednią intonacją i kolejnością głosek w sylabie i sylab w wyrazie. Jego uszkodzenie powoduje afazję ruchową (przednią, niepłynną, ekspresyjną);
• ośrodek Wernickego (tylna część zakrętu skroniowego górnego) – ośrodek czuciowy mowy – odbywa się w nim analiza i synteza dźwięków mowy (rozumienie mowy). Uszkodzenie tego ośrodka powoduje afazję czuciową (tylną, płynną, recepcyjną);
• styk skroniowo-ciemieniowo-potyliczny (pole gnostyczno-werbalne oraz pole wzrokowe mowy) – uszkodzenie powoduje zaburzenia rozumienia mowy, powtarzania słów i nazywania przedmiotów (afazja amnestyczna), a także zaburzenia czytania i pisania (aleksja, agrafia).
• dodatkową korę ruchową, pęczek haczykowaty oraz struktury podkorowe 

Jakie są stadia rozwoju mowy?

Stadium przedjęzykowe
Stadium przedjęzykowe (okres przedsłowny) od narodzin do końca 12. miesiąca życia. Do głównych form wokalizacji tego okresu zalicza się:

• Krzyk – najwcześniejsza forma wokalizacji niemowlęcia, dominująca przez pierwszych 6.–8. tyg.ż. Szybko różnicuje się, zaś poszczególne typy opiekunowie rozpoznają jako oznakę określonych potrzeb dziecka.
• Głużenie (gruchanie) – notowane między 6.–8. a 16.–20. tyg.ż. W okresie tym dziecko najczęściej produkuje dźwięki zbliżone lub brzmiące jak samogłoski i spółgłoski, ale do głużenia zalicza się wszystkie dźwięki wydawane przez nie w tym czasie. Obserwowane jest także u dzieci niesłyszących od urodzenia. Zazwyczaj odbierane jako objaw zadowolenia niemowlęcia oraz jego dobrego samopoczucia i stanu zdrowia. 
• Gaworzenie – między 4. a 6. m.ż. wzrasta liczba produkowanych dźwięków i zwiększa się ich różnorodność, wśród nich pojawiają się także sylaby. Od około 7. m.ż. dziecko produkuje całe sekwencje sylab, co określane jest jako gaworzenie zasadnicze. Od około 10. m.ż. w ramach tzw. gaworzenia modulowanego zaczyna ono odtwarzać kontury intonacyjne różnych wypowiedzi słyszanych z otoczenia. Gaworzenie, a więc świadome naśladowanie dźwięków, nie występuje u dzieci niesłyszących.

Stadium wypowiedzi jednowyrazowych
Stadium wypowiedzi jednowyrazowych – między 12. a 18.–20. m.ż. Pierwsze znaczące słowo pojawia się pod koniec 1. r.ż. i przez pewien czas współistnieje z gaworzeniem . Kończąc 1. r.ż., przeciętne dziecko mówi od jednego do dziesięciu słów, a rozumie kilkanaście wyrazów i zwrotów językowych. Tempo bogacenia zasobu słownikowego jest różne, lecz pod koniec tego stadium słownik czynny dziecka zazwyczaj liczy od 3 do około 50 wyrazów . Rozumienie wyprzedza umiejętność nadawania, przeciętne dziecko ma w swoim zasobie biernym słownictwa około 100 wyrazów . 

Stadium wypowiedzi dwuwyrazowych
Stadium wypowiedzi dwuwyrazowych (wczesne zdania) – od około 18. m.ż. do końca 2. r.ż. Faza, w czasie której dziecko zaczyna łączyć wyrazy w zestawienia wyrazowe, początkowo przypominające mowę telegraficzną, a więc z pominięciem przyimków i spójników, niezgodnie z regułami gramatycznymi. W tym okresie proste zdania zazwyczaj składają się z 2–4 wyrazów. Wraz z postępem notowanym na poziomie składni dziecko zaczyna zdobywać umiejętności w zakresie odmiany wyrazów. Do 3. r.ż. w jego słownictwie pojawiają się już wszystkie części mowy.

Stadium opanowania podstaw języka
Stadium opanowania podstaw języka – od około 3. r.ż. Słownik dziecka systematycznie się wzbogaca, od około 12 słów w 1. r.ż. do 900 w 3. r.ż. Mowa dziecka staje się zrozumiała dla otoczenia, dokonuje się ogromny postęp dotyczący prawidłowej składni zdań. W kolejnym roku dostrzega się w mowie dziecka opanowanie reguł gramatycznych i budowanie zdań złożonych.
Uważa się, że utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia, poprawną pod względem artykulacyjnym, gramatycznym i składniowym    osiąga    dziecko    siedmioletnie. 
Wyodrębnione stadia rozwoju mowy są do pewnego stopnia umowne ze względu na naturalne, indywidualne różnice rozwojowe. Wśród czynników warunkujących różnice indywidualne w uczeniu się mowy wymienia się: stan zdrowia dziecka, jego poziom inteligencji, status społeczno-ekonomiczny, płeć, chęć komunikowania się, stymulację, wielkość rodziny, z której dziecko pochodzi, kwestię, którym jest dzieckiem w rodzinie, metody wychowawcze, porody mnogie, kontakty z rówieśnikami oraz osobowość.

Jak można podzielić zaburzenia rozwoju mowy?

Zaburzenia rozwoju mowy można podzielić na:

• Zakłócenia rozwoju mowy
  Termin „zakłócenie rozwoju mowy” jest najczęściej stosowany w przypadkach, gdy określony etap rozwoju mowy dziecka nie pojawił się w czasie powszechnie uznanym za właściwy, tj. wystąpił później niż u rówieśników. Zjawisko to wynika zazwyczaj z wolniejszego tempa dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego. Opóźnienie najczęściej wyrównuje się do końca 3. r.ż. i dziecko zwykle nie wymaga terapii logopedycznej. 
• Zaburzenia rozwoju mowy
  Zaburzenia rozwoju mowy mają różną etiologię, przebieg i rokowania, lecz ich istotą jest niesamoistne opóźnienie mowy, które nie wyrówna się bez specjalistycznej terapii. W zależności od czasu zadziałania czynnika patogennego wyodrębnia się:
• rozwojowe zaburzenia mowy – rozwój mowy od samego początku był nieprawidłowy i nie stwierdzono okresu rozwoju zgodnego z normą wiekową,
• nabyte zaburzenia mowy – nastąpiło zatrzymanie rozwoju mowy, regres do stadiów wcześniejszych lub utrata umiejętności mówienia i/lub rozumienia mowy .

Jakie mogą być przyczyny zaburzenia mowy u dzieci pochodzenia mózgowego?

Zaburzenia mowy pochodzenia mózgowego są następstwem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego w różnych okresach życia dziecka. Mogą je powodować czynniki działające w okresie ciąży, kiedy to ma miejsce rozwój układu nerwowego, w okresie porodu i w różnym czasie po urodzeniu. Uszkodzenie układu nerwowego ma miejsce przede wszystkim z powodu niedotlenienia płodu. Na dalszym miejscu znajdują się czynniki infekcyjne, zaburzenia hormonalne, choroby i stany niedoborowe u matki, przyjmowanie leków, alkoholu i innych używek. 
Prawidłowy rozwój mowy dziecka zależy od wielu czynników, przede wszystkim prawidłowego dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego, właściwego wykształcenia narządów artykulacyjnych, sprawnego działania analizatora słuchowego, wzrokowego i kinestetycznego. Znaczenie mają także odpowiednie warunki środowiskowe oraz prawidłowy rozwój fizyczny, ruchowy oraz psychiczny. 
Klasyfikacja przyczynowa (etiologiczna) zaburzeń mowy obejmuje:

• zaburzenia mowy zewnątrzpochodne (egzogenne, środowiskowe), w których nie stwierdza się defektów anatomicznych, które można by uznać za przyczynę zaburzeń mowy;
• zaburzenia mowy wewnątrzpochodne (endogenne), w tym:
  
  • dysglosja – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności;
  • dyzartria (anartria) – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne;
  • dyslalia (alalia) – opóźnienie w przyswajaniu sobie języka na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych;
  • afazja – utrata częściowa lub całkowita znajomości języka na skutek uszkodzenia pewnych struktur mózgowych;
  • jąkanie – zaburzenie płynności mowy (rytmu i tempa);
  • nerwice mowy (logoneurozy) – mutyzm, afonia, jąkanie, zaburzenia tempa mowy, modulacji siły i wysokości głosu u osób cierpiących na nerwice;
  • oligofazja – niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem umysłowym;
  • schizofazja – mowa u osób chorych psychicznie.

Około 10% dziecięcej populacji stanowią dzieci, u których rozwój językowy przebiega w sposób niezgodny z normą – jest opóźniony . Zjawisko to może być wywołane    różnymi    przyczynami. Ogromnie istotne jest stwierdzenie, czy obserwowane u dziecka opóźnienie jest wynikiem indywidualnego tempa i rytmu rozwojowego, czy też klinicznie znaczącym    zaburzeniem.

Gdzie przyjmuje najlepszy neurolog dziecięcy?

Najlepszy lekarz neurolog dziecięcy dr n med. Tomasz Kmieć konsultuje w Onkolmed Lecznica Onkologiczna na Ursynowie. Dr  n. med. Tomasz Kmieć posiada ogromne doświadczenie w leczeniu dzieci, które na co dzień zdobywa pracując w Centrum Zdrowia Dziecka w Międzylesiu.

W celu umówienia się na konsultację u neurologa dziecięcego, skontaktuj się z placówką Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod numerem telefonu: +48222902337

Źródła:
/forumpediatrii.pl/artykul/zaburzenia-rozwoju-mowy-u-dzieci
cdn.pkt.pl/f-48186-etapy-rozwoju-mowy-dziecka-i-wybrane-wady-artykulacyjne.jpg