Depresja w chorobie nowotworowej - przyczyny, leczenie

Rozpowszechnienie depresji wśród pacjentów onkologicznych jest zdecydowanie wyższe niż w populacji generalnej. W zależności od umiejscowienia nowotworu oraz typu leczenia depresja dotyka od kilkunastu do nawet 40% pacjentów. Zaburzenia te są przyczyną nie tylko gorszej jakości życia chorych, ale mają także znaczenie dla tzw. wskaźników obiektywnych. Przykłady tych wskaźników to częstsze okresy hospitalizacji, wyższe ryzyko samobójstwa, a przede wszystkim wyższa śmiertelność.

Jakie są przyczyny depresji w chorobie nowotworowej?

Zespół depresyjny definiuje się jako nerwicowy zespół będący reakcją na pewność utraty (przewidywanej lub dokonanej) ważnych dla człowieka wartości (życia, zdrowia itp.). Depresja u pacjentów onkologicznych różni się od zwykłego smutku i leku – które występują okresowo u wszystkich chorych na raka. Tradycyjne stany lękowe i przygnębienie są krótkotrwałe, a chorzy potrafią sobie z nimi poradzić własnymi siłami. Co ważne, nie zaburzają one ich codziennej aktywności oraz kontaktów z otoczeniem. Depresja u chorych na raka to groźny zespół chorobowy, który wymaga postępowania diagnostycznego i fachowego leczenia.
Lista czynników stresu w chorobie nowotworowej jest bardzo długa i może mieć charakter fizyczny, społeczny lub psychologiczny. Depresja u chorych na raka jest najczęściej kombinacją naruszenia równowagi wszystkich trzech obszarów w życiu pacjenta, co wiąże się z przeżywaniem silnych i trudnych reakcji emocjonalnych.
Istnieje wiele teorii dotyczących mechanizmu i przyczyn rozwoju depresji u osób chorych na nowotwór złośliwy. Pierwszą z nich jest wyczerpanie zasobów wewnętrznych spowodowane długotrwałą ekspozycją chorego na stres i obniżenie nastroju. Czynnikiem, który może odgrywać rolę w rozwoju zaburzeń depresyjnych jest pogorszenie samopoczucia pod wpływem zastosowanej terapii. Wskazuje się również na bezpośrednie oddziaływanie komórek nowotworowych na centralnych układ nerwowy (komórki rakowe produkują substancje czynne biologicznie, które wpływają na OUN). Czynniki te mogą występować pojedynczo lub łącznię oraz w różnym nasileniu.
Zespół depresyjny może wynikać z przyczyn psychologicznych, egzystencjalnych (cierpienie, zakwestionowanie sensu życia, utrata wiary) oraz biologicznych. Jednym z czynników są: sterydy, leki onkologiczne oraz interferon, które mogą powodować depresję.
Na wystąpienie depresji w przypadku choroby nowotworowej szczególnie narażone są osoby młode, pozbawione wsparcia rodziny i przyjaciół, mające negatywne doświadczenia i traumę związane z ciężką chorobą w przeszłości, osoby uzależnione i o niskim statusie materialnym.

Jak diagnozuje się depresję o chorego na nowotwór?

Diagnoza depresji w chorobie nowotworowej jest mimo wszystko wyzwaniem dla onkologa, gdyż część objawów psychosomatycznych wynikających z samej choroby może maskować jej obraz. Przy użyciu kryteriów rozpoznawania depresji, czy to za pomocą ICD-10, czy też DSM-IV-TR, poszukujemy objawów psychopatologicznych. Możemy również podejść do diagnozy depresji w sposób poznawczy, poprzez rozpoznanie tzw. triady depresyjnej, składającej się z negatywnych myśli o sobie, otaczającej rzeczywistości i przyszłości. Cohen-Cole i wsp. opisali cztery sposoby oceny depresji współtowarzyszącej innym chorobom:

• Podejście całościowe/globalne: polega na liczeniu wszystkich objawów depresji oraz sprawdza, czy mogą one być wynikiem choroby fizycznej. Podejście charakteryzuje się wysoką czułością, niską swoistością i nie skupia się na etiologii.
• Podejście etiologiczne: polega na liczeniu objawów depresji, ale tylko tych i tylko wtedy, gdy nie mają związku z inną chorobą fizyczną.
• Podejście przez wykluczenie: eliminuje takie objawy jak anoreksja i zmęczenie, które mogą być objawami wtórnymi, wynikającymi z choroby nowotworowej, i włącza inne kryteria depresji.

Swoistość tego podejścia wzrasta, obniża się natomiast wrażliwość, co może skutkować niższą częstością rozpoznawania depresji i niedodiagnozowaniem. 4. Podejście substytucyjne: polega na zastąpieniu niespecyficznych objawów, takich jak zmęczenie (występujące często w chorobie somatycznej), objawami poznawczymi, takimi jak niezdecydowanie, rozmyślanie i poczucie beznadziejności.
Diagnoza depresji w ujęciu onkologicznym powinna w mniejszym stopniu opierać się na objawach somatycznych, a w większym na objawach psychologicznych u chorych na raka, tj. obniżeniu nastroju, poczuciu bezradności i beznadziejności, utracie poczucia własnej wartości, poczuciu bezwartościowości lub winy, anhedonii (czyli utracie zdolności przeżywania przyjemności i satysfakcji), myślach o pragnieniu śmierci lub myślach samobójczych. Jednakże nie można zapomnieć, że dobra diagnoza depresji w sytuacji choroby nowotworowej powinna uwzględniać i różnicować również tak ważne aspekty jak normalna reakcja na chorobę nowotworową i straty, zaburzenia regulacji nastroju z nastrojem depresyjnym i niepokojem. W trakcie diagnozowania należałoby także określić, czy u podstaw syndromu depresyjnego nie leżą żadne czynniki organiczne. Dlatego też wskazane jest sprawdzenie czynników medycznych, hormonalnych, metabolicznych oraz neurologicznych. W związku z tym pojawia się nie tylko kwestia rozpoznania depresji, ale również syndromu depresyjnego powodowanego bezpośrednimi efektami patofizjologii nowotworu, co w DSM-IV-TR definiuje się jako zaburzenia nastroju spowodowane ogólnym stanem zdrowia. W takim stanie pacjent ma wyraźnie obniżony nastrój wraz z objawami towarzyszącymi wielkiej depresji, za których pierwotną przyczynę uważa się jednak fizjologiczne następstwa niektórych chorób, np. Nowotworów.
Do najważniejszych narzędzi psychometrycznych używanych przy diagnozie i ewaluacji nasilenia depresji zaliczyć możemy: skalę depresji Becka, skalę lęku i depresji Duke’a, szpitalną skalę lęku i depresji – HADS, BSI-18 z podskalą depresji, skalę oceny zdrowia psychicznego według D. Goldberga (GHQ), geriatryczną skalę depresji GDS, skalę depresji Hamiltona – HAM-D, skalę depresji Montgomery’ego – MADRS, skalę profilów stanów nastroju – POMS lub jej wersję dla choroby dwubiegunowej – POMS-Bi (Profile of Mood States Bipolar Scale), a w przypadku chorych zagrożonych popełnieniem samobójstwa – C-SSRS i inne 

Jak leczy się depresję w chorobie nowotworowej?

Depresję u chorych na raka leczy się bardzo trudno, co wynika z różnych aspektów i samej choroby podstawowej oraz rozpoznania depresji, a później współpracy lekarz – pacjent. Szacuje się, że poziom skuteczności terapii depresji w tej grupie chorych sięga zaledwie 15%. Dlatego rekomendowane są kombinacje psychoterapii i farmakoterapii, przy jednoczesnym zwróceniu uwagi na eliminowanie potencjalnych przyczyn organicznych depresji. Nieodzowna jest także dobra komunikacja lekarza i całego zespołu medycznego z samym pacjentem i jego rodziną (tj. dobrana do stanu emocjonalnego i zapotrzebowania na informację). W podejściu psychoterapeutycznym ważne jest dostosowanie formy psychoterapii do potrzeb pacjentów i etapu choroby. Szczególnie użyteczne są modele oparte na psychoterapii poznawczo-behawioralnej, interwencji kryzysowej, psychoedukacji polegającej na klaryfikacji informacji, tłumaczeniu pacjentowi i jego rodzinie reakcji emocjonalnych oraz nauka technik poznawczych pomagających korygować nieporozumienia i pogłębiające się obawy. Wszystkie te interwencje powinny być skierowane na wzmocnienie aspektów duchowych przy zachowaniu godności chorego. W interwencji psychologicznej wykorzystuje się zarówno pracę indywidualną, jak i terapię grupową.
W części przypadków edukacja psychologiczna i wsparcie społeczne okazują się niewystarczające, dlatego przy wprowadzaniu farmakoterapii warto wybrać lek, stosując zasady istotne szczególnie u chorych na raka. Wybieramy lek, który jest najbezpieczniejszy lub powoduje najmniej działań niepożądanych w tej grupie chorych i łatwy do przyjmowania pod względem formy i dawkowania, zaczynamy zawsze od mniejszej dawki i później co najwyżej ją zwiększamy. W przypadku farmakoterapii depresji pierwszych efektów należy oczekiwać mniej więcej po 4 tygodniach; jeśli nastąpi poprawa, leczenie powinno być kontynuowane przez ok. 6–9 miesięcy, przy czym cały czas należy monitorować wszelkie objawy i ryzyko wystąpienia interakcji między terapią depresji a chemioterapią.
Terapia to nie tylko oddziaływanie psychoonkologa czy psychiatry poprzez włączenie farmakoterapii. To również interwencje zespołu medycznego i rodziny. Dlatego nieodłącznym jej elementem u chorych na nowotwory, którzy cierpią dodatkowo z powodu depresji, są także trening umiejętności komunikacyjnych w zespole, stosowanie narzędzi pomiarowych do oceny depresji, praca z rodziną, czuwanie nad jakością życia w chorobie, a także duża samoświadomość lekarzy i pielęgniarek nt. własnych postaw wobec choroby, depresji czy śmierci. To wszystko buduje zaufanie pacjenta do zespołu, co stwarza szanse na wyższą skuteczność terapii i utrzymanie realistycznej nadziei.  

Gdzie pójść na konsultację do psychoonkologa w mieście Warszawa?

Onkolmed Lecznica Onkologiczna to przychodnia w mieście Warszawa, gdzie działa Poradnia Zdrowia Psychicznego. Przyjmują w niej bardzo dobrzy specjaliści z zakresu psychiki i onkologii. Na konsultacji  u psychoonkologa można dowiedzieć się jak leczyć raka i jak sobie radzić z chorobą wykorzystując przy tym siłę swojego umysłu. Jest to bardzo ważne wsparcie przy stosowaniu innych metod leczniczych. Jest to bardzo dobre miejsce by pójść na konsultację do psychoonkologa.

W celu umówienia się na konsultację u psychoonkologa skontaktuj się z Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod numerem telefonu: +48222902337

Źródła:
https://www.zwrotnikraka.pl/depresja-w-chorobie-nowotworowej/ 
http://31.186.81.235:8080/api/files/view/6983.pdf