Oncofertility - zachowanie płodności u pacjentów leczonych onkologicznie

Co to jest oncofertility?

Oncofertility - zachowywanie płodności u pacjentek poddawanych terapii mogącej upośledzać potencjał rozrodczy.
Choroby nowotworowe to jeden z najpoważniejszych problemów z którymi zmaga się medycyna. Jednak w ostatnich latach poczyniono znaczne postępy w ich wykrywaniu i leczeniu, a co za tym idzie – poprawiła się przeżywalność pacjentów.
W związku ze zwiększeniem długości życia, coraz poważniejszym problemem stają się efekty uboczne terapii przeciwnowotworowych i innych terapii wymagających podawania silnych leków o poważnych działaniach nieporządanych. Jednym z nich może być upośledzenie funkcji rozrodczych.

Jaki jest wpływ radioterapii i chemioterapii na płodnoś kobiet i mężczyzn?

Zaburzenia płodności u kobiet i mężczyzn mogą wystąpić zarówno po chemioterapii jak i radioterapii.

Wpływ chemioterapii na płodność kobiet
Chemioterapia może prowadzić do zaniku miesiączki i znacznego zmniejszenia puli pęcherzyków jajnikowych. Zależnie od rodzaju zastosowanego leku może dojść do uszkodzenia lub całkowitego zniszczenia komórek jajowych pacjentki. Jeśli kobieta jest młoda, ma szanse na zachowanie płodności mimo terapii – zdarza się, że nastolatki i dwudziestolatki poddawane chemioterapii miesiączkują regularnie, także podczas terapii. Należy jednak podkreślić, że po zakończeniu leczenia zdolności rozrodcze mogą stosunkowo szybko zaniknąć w związku z podwyższonym ryzykiem wystąpienia przedwczesnego wygaśnięcia czynności jajników. Co więcej, obecność menstruacji wbrew pozorom nie jest jednoznaczna z płodnością.

Wpływ chemioterapii na płodność mężczyzn
Poważnym zagrożeniem dla zdolności rozrodczych pacjenta są też leki cytostatyczne, które uszkadzają nie tylko komórki nabłonka plemnikotwórczego (co upośledza wzrost i dojrzewanie plemników), ale również ich materiał genetyczny. W takiej sytuacji jeśli nawet dojdzie do zapłodnienia, zarodek może rozwijać się nieprawidłowo, uszkodzenia DNA mogą być przyczyną  wczesnej utraty ciąży, lub powstania wad wrodzonych dziecka. 
W praktyce klinicznej niemal u wszystkich pacjentów onkologicznych obserwuje się czasową lub trwałą azoospermię (brak plemników w nasieniu). Zdaniem specjalistów, przywrócenie procesu spermatogenezy po chemioterapii trwa co najmniej dwa lata i dopiero po tym czasie powinno się podejmować starania o dziecko. 

Wpływ radioterapii na płodność kobiet
Radioterapia może prowadzić do uszkodzenia układu rozrodczego na kilka sposobów. Jeśli naświetlanie ma miejsce w pobliżu miednicy i oddziałuje na jajniki oraz macicę, może spowodować wczesne wygasanie funkcji jajników, zmniejszenie objętości mięśnia macicy, zmniejszenie rezerwy jajnikowej oraz zaburzenie przepływu krwi w macicy. Dodatkowo, napromienianie uszkadza endometrium i powoduje atrofię błony śluzowej jamy macicy (stopniowy zanik śluzówki ścian pochwy).
Dla płodności kobiety groźne jest także naświetlanie głowy i szyi: szczególnie przysadki mózgowej lub obszarów odpowiedzialnych za produkcję hormonów, ponieważ zahamowanie ich wydzielania skutkuje zaburzeniami hormonalnymi i może spowodować brak miesiączki. Naświetlanie szyi może sprowokować wtórnie chorobę nowotworową tarczycy.

Wpływ radioterapii na płodność mężczyzn
Jeśli mężczyzna jest poddawany radioterapii w okolicy jąder i miednicy, małe dawki promieniowania mogą zaburzyć przebieg procesu powstawania i dojrzewania plemników, a duże mogą doprowadzić do trwałej utraty płodności. Zagrożeniem dla funkcji rozrodczych pacjenta może być również naświetlanie brzucha oraz głowy (zwłaszcza przysadki mózgowej i podwzgórza, odpowiedzialnych za produkcję hormonów LH i FSH, które stymulują jądra do syntezy testosteronu, oraz wzrostu i dojrzewania plemników.
W trakcie radioterapii mężczyzna może być płodny, ale nie jest to dobry moment na poczęcie dziecka, ponieważ jego plemniki mogą być uszkodzone. Zwykle zaleca się, aby pacjenci zaczęli starania o dziecko nie wcześniej niż po upływie 6-24 miesięcy od zakończeniu leczenia przeciwnowotworowego.

Jakie są zalecenia dotyczące zachowania płodności u pacjentów hematologicznych?

Ogólne zasady postępowania u chorych poddawanych przeszczepieniu krwiotwórczych komórek macierzystych (HSCT, hematopoietic stem cell transplantation), jako konsolidacji leczenia pierwszej linii lub jako leczenie ratunkowe u chorych na nowotwory układu krwiotwórczego (białaczki) lub chłonnego (chłoniaki), nie różnią się od stosowanych u chorych na nowotwory 
narządów litych. Chemioterapia stosowana u tych chorych upośledza płodność i szanse na późniejsze posiadanie potomstwa w stopniu zależnym od rozpoznania podstawowej choroby nowotworowej, co bezpośrednio uzależnione jest od rodzaju stosowanego leczenia, kumulacyjnych dawek leków gonadotoksycznych oraz ewentualnego stosowania promieniowania jonizującego. 
W przypadku większości nowotworów hematologicznych u młodych pacjentów, postępowanie zmierzające do zachowania płodności, takie jak mrożenie nasienia, a zwłaszcza oocytów lub zarodków, często jest niemożliwe. Wynika to z bezpośredniego zagrożenia życia związanego z dynamiką choroby podstawowej oraz towarzyszących zaburzeń krzepnięcia, co wymaga natychmiastowego wdrożenia leczenia cytoredukcyjnego. Dotyczy to przede wszystkim chorych na ostre białaczki oraz agresywne chłoniaki. W takich sytuacjach jest szczególnie istotne, aby pacjent otrzymał pełną informację na temat ryzyka niepłodności, ograniczonych możliwości jej przeciwdziałania oraz w sposób uświadomiony wyraził zgodę na leczenie. 
Planując ewentualną krioprezerwację nasienia u mężczyzn z rozpoznaniem nowotworów hematologicznych, należy wziąć pod uwagę fakt, że obniżona jakość i liczba plemników przedleczeniem, w tym azoospermia występują istotnie częściej niż w populacji kontrolnej. Po leczeniu, w zależności od rozpoznania i schematu chemioterapii, azoospermię stwierdza się u od 11 - 77% chorych. Aktualne dane dotyczące kobiet wskazują, że standardowe schematy chemioterapii stosowane w pierwszej linii leczenia ostrych białaczek oraz chłoniaków agresywnych skutkują amenorrheą u mniej niż 20% pacjentek w wieku poniżej 35 lat. Jednak w wielu przypadkach chore wymagają terapii drugiej linii oraz HSCT z powodu nawrotu choorby nowotworowej. W konsekwencji ryzyko niepłodności wzrasta nawet do 100% zależnie od rodzaju leczenia i typu transplantacji.
Przed planowaną HSCT stosuje się schematy przygotowawcze o różnej intensywności, wywierające zróżnicowany wpływ na płodność. Wykazano, że postępowanie niemieloablacyjne (RIC, reduced intensity conditioning) prowadzi do niewydolności jajników u 15%, podczas gdy postępowanie mieloablacyjne (MAC, myeloablative conditioning) u ponad 85% kobiet w wieku poniżej 40 lat poddawanych allogenicznym HSCT. W przypadku autologicznych HSCT (auto-HSCT), po najczęściej stosowanym schemacie chemioterapii BEAM,spontaniczny powrót miesiączki obserwowany jest u niemal 70% pacjentek. Dodatkowym czynnikiem uniemożliwiającym zajście w ciążę kobietom, nawet z zachowaną funkcją jajników po allogenicznym HSCT (allo-HSCT), jest choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GvHD, graft versus host disease). Powoduje ona nieodwracalne zmiany w błonie śluzowej narządu rodnego, które nie pozwalają na zagnieżdżenie zarodka. U mężczyzn produkcja plemników po przygotowaniu do allo-HSCT typu RIC może zostać trwale zahamowana. Dotyczy to szczególnie schematów z napromienianiem całego ciała (TBI, total body irradiation). W tym przypadku już zastosowanie niskiej dawki 200 cGy niesie ze sobą 50% ryzyko niepłodności. U części pacjentów jednak spontaniczną regenerację spermatogenezy 
obserwuje się po kilkunastu miesiącach od zakończenia leczenia. Schematy chemioterapii poprzedzające allo-HSCT typu MAC prowadzą do niepłodności u niemal wszystkich mężczyzn, ponieważ opierają się na stosowaniu leków alkilujących lub TBI w wysokich dawkach

Gdzie jest bardzo dobry onkolog, który leczy zaburzenia płodności po leczeniu onkologicznym u pacjentów z nowotworami układu chłonnego?

W Onkolmed Lecznica Onkologiczna pracuje bardzo dobry onkolog, radiolog zajmujący się leczeniem zaburzeń płodności po leczeniu onkologicznym u pacjentów z nowotworami układu chłonnego.

W celu umówienia się na konsultację u onkologa skontaktuj się z placówką Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod numerem telefonu: +48222902337.

Źródła:
oncofertility.pl/
oncofertility.pl/zalecenia-grupy-roboczej-ds-zachowania-plodnosci-u-chorych-onkologicznych-i-chorych-hematologicznych-oraz-innych-chorych-leczonych-terapiami-gonadotoksycznymi-oncofertility-g/