Meningoza (nowotworowe zapalenie opon mózgowych)

Co to jest nowotworowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych?

Nowotworowe zajęcie opon mózgowo-rdzeniowych (meningoza), określane również mianem meningozy lub karcynomatozy, występuje stosunkowo rzadko i rozwija się u 5–8% pacjentów z nowotworami. Przerzuty do opon miękkich występują najczęściej w nowotworach złośliwych układu krwiotwórczego i chłonnego, szczególnie w białaczkach i chłoniakach (5–15%), natomiast wśród guzów litych ich głównym źródłem są rak sutka, rak płuca, czerniak i gruczolakoraki przewodu pokarmowego. Pierwotne guzy mózgu, zwłaszcza rdzeniak płodowy i glejak o wysokim stopniu złośliwości, mają tendencję do rozprzestrzeniania się drogą płynu mózgowo-rdzeniowego.
Do rozsiewu nowotworowego do opon miękkich zwykle dochodzi w zaawansowanej chorobie narządowej, jednak u niektórych chorych zmiany metastatyczne pojawiają się w okresie remisji lub są pierwszym objawem nowotworu. U większości chorych z karcynomatozą opon (70–80%) stwierdza się przerzuty w innych narządach, przy czym u 1–7% tych pacjentów nie udaje się ustalić pierwotnego źródła przerzutów.

Jakie są drogi rozsiewu komórek rakowych?

Nowotworowe zajęcie opon mózgowo-rdzeniowych (meningoza) powstaje w następstwie rozsiewu choroby nowotworowej do przestrzeni podpajęczynówkowej, najczęściej w przebiegu takich nowotworów litych, jak rak piersi, płuca, żołądka, czerniak oraz nowotworów układowych, krwiopochodnych, jak białaczki i chłoniaki”, od lat prowadząca w klinice badania nad nowotworowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych u chorych na raka piersi.
Częstość występowania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w raku piersi paradoksalnie wzrosła wraz z wprowadzeniem bardziej skutecznych cytostatyków i terapii celowanej. Leki te, będąc wysoko skuteczne wobec zmian w narządach miąższowych, nie penetrują bariery krew-mózg. „Antracykliny, taksany, alkaloidy Vinca nie przekraczają bariery krew-mózg wskutek efektywnego działania pompy p-glikoproteinowej lub z powodu zbyt dużych rozmiarów przeciwciał monoklonalnych (trastuzumab)”.
W polskim piśmiennictwie pod pojęciem nowotworowego zajęcia opon mózgowo-rdzeniowych wyróżnia się dwie jednostki chorobowe: nowotworowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz rakowatość opon mózgu i rdzenia. Nowotworowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych charakteryzuje się obecnością krążących komórek nowotworowych w przestrzeni podpajęczynówkowej. Jest to postać źle rokująca, o burzliwym przebiegu. Średnie przeżycie chorych od 20 lat wynosi 4-11 tyg. Jest wydłużone do 3-6 miesięcy u ok. 60 proc. chorych na raka piersi, odpowiadających na leczenie. Tylko 10-15 proc. chorych, u których podjęto leczenie, przeżywa 1 rok i dłużej. U 70-90 proc. pacjentek stwierdza się jednoczasowy rozsiew nowotworu do innych narządów, w tym u około połowy — do mózgu.
Natomiast rakowatość opon mózgu i rdzenia ma charakter guzkowy, ograniczony do opon, zwykle bez krążących komórek nowotworowych w płynie mózgowo-rdzeniowym. Przez wiele lat może przebiegać w sposób klinicznie niemy.
Komórki nowotworowe mogą dotrzeć do opon i płynu mózgowo-rdzeniowego drogą krwionośną lub przez ekspansję przerzutów z mózgu, kości czy opony twardej. Rozprzestrzeniają się drogą płynu mózgowo-rdzeniowego i najczęściej osadzają w zbiornikach podstawy i tylnym dole czaszki oraz ogonie końskim. Naciekają powierzchnię mózgu, nerwów czaszkowych, rdzenia i korzeni nerwowych, niszcząc te struktury.

Jakie są objawy  nowotworowego zapalenia opon  mózgowo-rdzeniowych?

Objawy kliniczne przerzutów w oponach mózgowo-rdzeniowych wynikają z naciekania i ucisku tkanki nerwowej:

• mózgu i móżdżku,
• rdzenia kręgowego,
• nerwów czaszkowych,
• korzeni nerwowych.

Charakterystyczne jest jednoczasowe, wieloogniskowe występowanie nieprawidłowości na więcej niż jednym poziomie ośrodkowego układu nerwowego, co wynika z przypadkowego osadzania się komórek nowotworowych w różnych częściach przestrzeni podpajęczynówkowej. Do objawów mózgowych zalicza się: bardzo silny ból głowy, nudności, wymioty, zaniki pamięci, zmiany zachowania, zaburzenia świadomości, zaburzenia równowagi, zaburzenia mowy, objawy podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych, śpiączkę. Uszkodzenia nerwów czaszkowych dotyczą przeważnie nerwów III, IV, VI, VII, ale może być zajęty każdy nerw, łącznie z II i VIII. Często występują objawy ze strony rdzenia kręgowego, które obejmują: ból korzeniowy (szczególnie okolicy krzyżowej oraz pleców i karku), parestezje i ból kończyn, osłabienie siły mięśniowej kończyn dolnych oraz zaburzenia funkcji zwieraczy 

Jak przebiega diagnostyka nowotworowego zapalenia opon  mózgowo-rdzeniowych?

Diagnostyka przerzutów do opon polega na ocenie objawów neurologicznych i wykonaniu badania płynu mózgowo-rdzeniowego, w którym powinny być obecne wędrujące komórki nowotworowe, a także aktywowane limfocyty i monocyty. Ponadto wykonywane jest badanie z użyciem rezonansu magnetycznego z podaniem kontrastu, umożliwiające ocenę zmian radiologicznych w obrębie opon mózgowo-rdzeniowych. 

Jak przebiega leczenie nowotworowego zapalenia opon  mózgowo-rdzeniowych?

Standardowe leczenie obejmuje radioterapię, chemioterapię stosowaną dokanałowo lub dożylnie oraz leczenie choroby podstawowej. Radioterapia zmniejsza zaburzenia przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego, jednak napromienianie całej osi mózgowo-rdzeniowej jest wykonywane rzadko ze względu na możliwe powikłania. Najczęściej stosowanymi chemioterapeutykami w tej grupie chorych są metotreksat, tiotepa, cytarabina i arabinozyd cytozyny. Chemioterapeutyki są podawane dokanałowo drogą nakłucia lędźwiowego lub przy użyciu dokomorowego cewnika Ommaya. Do powikłań należą najczęściej: infekcje wywołane przez Staphylococcus epidermidis (2–13%), chemiczne aseptyczne zapalenie opon mózgowo- -rdzeniowych, zahamowanie funkcji szpiku (metotreksat), uszkodzenie OUN i leukoencefalopatia u pacjentów z dłuższym okresem przeżycia. Chemioterapię systemową stosuje się rzadko ze względu na słabą penetrację chemioterapeutyków do OUN.
Rokowanie w przypadku nowotworowego nacieczenia opon mózgowo-rdzeniowych jest złe; średni czas przeżycia wynosi od kilku do kilkunastu tygodni.

Gdzie pójść na konsultację do chemioterapeuty i radioterapeuty?

Onkolmed Lecznica Onkologiczna to prywatna przychodnia, w której działa Poradnia Nowotworów Głowy i Szyi. Przyjmują w niej bardzo dobrzy lekarze z wieloletnim doświadczeniem w leczeniu nowotworów ośrodkowego układu nerwowego, kręgosłupa i nerwów obwodowych.
Onkolmed Lecznica Onkologiczna to prywatna przychodnia, do której warto przyjść na konsultację do chemioterapeuty i radioterapeuty.

W celu umówienia się na konsultację u chemioterapeuty i radioterapeuty skontaktuj się z Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod numerem telefonu: +4822902337

Źródła:
https://pulsmedycyny.pl/nowotworowe-zapalenie-opon-mozgowo-rdzeniowych-8...
https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/down...
https://www.forumonkologiczne.pl/artykul/nowotworowe-zapalenie-opon-mozg...
https://journals.viamedica.pl/onkologia_w_praktyce_klin_edu/article/view...
https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/view...