Wodogłowie u dzieci i dorosłych - przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest wodogłowie?

Wodogłowie, nazywane też wodomózgowiem lub hydrocefalią – z łac. hydrocephalus (od greckich słów „hydro” - woda i „kephale” - głowa) - określane jest jako stan, w którym zachodzi naruszenie równowagi ilości płynu mózgowo-rdzeniowego.
Płyn ten, gdy wszystko jest w porządku, jest produkowany w splotach naczyniówkowych komór mózgu – zwykle w objętości ok. 0,5 l na dobę. Następnie cyrkuluje on w obrębie komór mózgowych, wędruje też do przestrzeni podpajęczynówkowej mózgu oraz rdzenia kręgowego, zaopatrując komórki nerwowe w substancje odżywcze.

Płyn mózgowo-rdzeniowy ma też za zadanie chronić mózg przed ewentualnymi czynnikami mechanicznymi oraz utrzymywać prawidłowe ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Odpowiada on również za metabolizm surowców odżywczych. Gdy wszystkie te zadania zostaną spełnione, przedostaje się on do układu krążenia i tam wchłania się do krwi, a w splotach naczyniówkowych wytwarzana jest kolejna porcja płynu.
W patologicznych sytuacjach, kiedy balans między produkcją płynu a jego absorpcją w układzie krążenia zostaje naruszony lub jeśli pojawia się jakaś przeszkoda zaburzająca jego krążenie, płyn mózgowo-rdzeniowy zaczyna się gromadzić w komorach mózgu. Ten proces skutkuje rozwojem bardzo niebezpiecznego dla zdrowia wodogłowia.

Jakie są rodzaje wodogłowia?

Wodogłowie możemy podzielić na wodogłowie wrodzone i wodogłowie nabyte. Istnieje też kilka różnych typów tego zaburzenia:

• wodogłowie wewnętrzne (inaczej niekomunikujące) – związane z wystąpieniem blokady na drodze krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego, skutkującej zastojem płynu i powiększeniem komór mózgowych,
• wodogłowie komunikujące – związane z problemem z nadprodukcją lub zaburzonym wchłanianiem płynu mózgowo-rdzeniowego,
• wodogłowie normotensyjne (rodzaj wodogłowia komunikującego) – nazywane też zespołem Hakima, nie stwierdza się w nim podwyższonego ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego.

Jakie są przyczyny wodogłowia?

Przyczyny wodogłowia różnią się w zależności od jego typu. W przypadku wodogłowia wrodzonego kluczowe są zaburzenia na etapie rozwoju płodowego, wynikające z wad genetycznych lub toksycznych czynników środowiskowych. Najczęściej wodogłowie wrodzone związane jest z:

• przepukliną oponowo-rdzeniową,
• zespołem Arnolda-Chiariego lub Dandy’ego-Walkera,
• wrodzonym zwężeniem wodociągu mózgu,
• infekcjami wewnątrzmacicznymi.

Wśród częstych przyczyn nabytego wodogłowia wyróżnić można:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (w szczególności typ ropny),
• nowotwory mózgu,
• krwawienia wewnątrzczaszkowe,
• infekcje ośrodkowego układu nerwowego,
• urazy wewnątrzczaszkowe.

Jakie są objawy wodogłowia?

U dzieci poniżej drugiego życia, powiększenie obwodu głowy i rozejście szwów czaszkowych, ciemiączko uwypuklone i napięte, skóra cienka, z wyraźnie widocznymi żyłami. Gałki oczne skierowane ku dołowi, częściowo przykryte powieką dolną (objaw zachodzącego słońca). Dziecko częściej i dłużej śpi, jest niespokojne, płaczliwe. Pojawiają się ulewania i wymioty.
U dzieci starszych i osób dorosłych ból głowy, nudności, wymioty (szczególnie rano). Dzieci stają się apatyczne, niechętne do zabawy. U osób starszych mogą pojawić się trudności z koncentracją i nauką. U części chorych mogą wystąpić zaburzenia równowagi, podwójne widzenie, nierówność źrenic, napady padaczkowe. W skrajnych przypadkach może dojść do utraty oddechu, zatrzymania akcji serca a nawet śmierci. Dlatego nigdy nie należy bagatelizować powyższych objawów, a u osób ze zdiagnozowanym wodogłowiem systematycznie kontrolować wielkość komór i pracę zastawki.

Jak leczy się wodogłowie?

Leczenie wodogłowia tabletkami nie przynosi zadowalających rezultatów, szczególnie jeśli jest to wodogłowie przewlekłe. Doraźnie można stosować środki moczopędne, podawać mannitol, a nawet zmniejszające obrzęk sterydy. Jednak na dłuższą metę nie ogranicza to postępu wodogłowia. Specjaliści są zgodni co do tego, że w chwili obecnej leczenie farmakologiczne wodogłowia jest skazane na porażkę.
Jedyną skuteczną metodą terapii pozostaje interwencja chirurgiczna. Sposób wykonania operacji może się różnić w zależności od typu wodogłowia. W przypadku niedostatecznego wchłaniania płynu mózgowo-rdzeniowego lub jego nadprodukcji wszczepia się zastawki umożliwiające jego odpływ z komory bocznej do regionu dobrze wchłaniającego płyn. Jeśli przyczyną wodogłowia jest niedrożność lub zwężenie którejś z dróg łączących komory, możliwa jest także operacja polegająca na wykonaniu dodatkowego otworu w komorze trzeciej, co umożliwia odpływ do przestrzeni podpajęczynówkowej.

Zastawka komorowo-otrzewnowa
Do kontrolowania ciśnienia wewnątrzczaszkowego u osób z wodogłowiem są wykorzystywane specjalne układy zastawkowe. Takie układy były niegdyś używane do drenowania płynu mózgowo-rdzeniowego do pęcherzyka żółciowego lub prawego przedsionka. Obecnie zdecydowanie najczęściej używa się tak zwanej zastawki komorowo-otrzewnowej odprowadzającej płyn z komory bocznej do jamy otrzewnej charakteryzującej się znakomitymi możliwościami wchłaniania.
Zawarta w układzie zastawka umożliwia jednokierunkowy przepływ płynu oraz regulację ciśnienia, które ma prowadzić do jej otwarcia. Poza zastawką układ składa się jeszcze z dwóch drenów, jednego odprowadzającego płyn z komory bocznej mózgu i drugiego doprowadzającego go do otrzewnej. Po założeniu żaden z elementów układu nie komunikuje się ze środowiskiem zewnętrznym. Zastawkę można zaobserwować pod skórą w okolicy ucha po stronie, po której została wszczepiona.

Technika wszczepiania zastawki komorowo-otrzewnowej
Założenie zastawki jest wykonywane przez neurochirurgów. Wiąże się z hospitalizacją i zabiegiem operacyjnym. Przed operacją podaje się antybiotyk oraz goli włosy z głowy po stronie, po której będzie wykonywany zabieg. Są to procedury mające zminimalizować ryzyko zakażenia okołooperacyjnego.
Cewnik komorowy umieszcza się w przednim rogu komory bocznej mózgu przez otwór w czaszce. Właściwe umiejscowienie końcówki cewnika można potwierdzić używając endoskopu o niewielkiej średnicy. Końcówka powinna znajdować się możliwie daleko od splotu naczyniówkowego produkującego płyn. Koniec cewnika łączący się z zastawką powinien być na jak największej długości prowadzony tunelem podskórnym, gdyż redukuje to możliwość zakażenia bakteriami pochodzącymi z flory skórnej.
Cewnik otrzewnowy również prowadzi się tunelem podskórnym i umieszcza w brzuchu, dokładnie w jamie otrzewnej tak, by nie uległ zatkaniu.
Oba cewniki są połączone ze znajdującą się między nimi zastawką. Po wykonaniu zabiegu sprawdza się poprawność jej działania. Po założeniu zastawki pacjent pozostaje pod regularną opieką poradni neurochirurgicznej.

Powikłania związanie z zakładaniem zastawki komorowo-otrzewnowej
Komplikacją pooperacyjną, która najłatwiej przychodzi do głowy jest zakażenie. Prowadzi ono do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i jest najczęściej powodowane bakteriami bytującymi na ludzkiej skórze. W ramach przeciwdziałania takim zdarzeniom podaje się antybiotyki przed zabiegiem, odkaża skórę przed nacięciem i prowadzi cewniki pod skórą na długich odcinkach. Jeśli mimo to dojdzie do zakażenia, wiąże się to z koniecznością założenia nowej zastawki. Taka infekcja zwiększa śmiertelność pacjentów i obniża iloraz inteligencji dzieci, które operowano z tych wskazań.
Kolejnym możliwym powikłaniem jest zatkanie drenu. Najczęściej ulega mu koniec umiejscowiony w komorze bocznej, który ulega zatkaniu przez splot naczyniówkowy. Jednak także dren umiejscowiony w otrzewnej może się zapchać tłuszczem czy torbielą rzekomą w brzuchu.
Jeśli wszczepiony układ drenuje zbyt intensywnie, może to doprowadzić do zapadnięcia się komory, z której usuwane jest zbyt dużo płynu mózgowo-rdzeniowego. W wyjątkowo pechowych przypadkach zapadająca się komora może za sobą pociągnąć tkankę mózgową i opony, co skutkuje w uszkodzeniu naczyń i powstaniu krwiaka podoponowego.
U niektórych pacjentów po zabiegu w pozycji siedzącej pojawiają się bóle głowy i skłonność do wymiotów. Jest to związane ze względnym niedoborem płynu mózgowo-rdzeniowego i można temu zaradzić poprzez przyjmowanie większej ilości płynów i wydłużenie okresu rekonwalescencji. Gdy to nie skutkuje, należy wymienić zastawkę na taką, która wymaga większego ciśnienia płynu do otwarcia, a zatem drenuje mniejsze ilości płynu.

Wytworzenie przetoki komory trzeciej
Jest to sposób leczenia operacyjnego wodogłowia, które wynika z niedrożności lub zwężenia. Stan taki może być powodowany guzem, tworem rosnącym w okolicach wąskiego wodociągu mózgu lub guzem szyszynki. Podczas operacji wprowadza się cienki endoskop i wykonuje otwór w dnie komory trzeciej. Pozwala to uniknąć niektórych powikłań związanych z wszczepieniem zastawki, jednak także grozi możliwością zakażenia czy wywołania krwawienia. Ze względu na bliskość anatomiczną może dojść do uszkodzenia podwzgórza, co może skutkować moczówką lub zaburzeniami dojrzewania płciowego, jednak w praktyce rzadko dochodzi do takich przypadków.

Gdzie pójść na konsultację do neurochirurga?

Jest wiele ośrodków zdrowia gzie można pójść na konsultację do neurochirurga. Najważniejsze by przyjmowałby tam bardzo dobry specjalista. Jednym z takich miejsc jest Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie, gdzie w Poradni Nowotworów Głowy i Szyi przyjmuje pacjentów bardzo dobry neurochirurg.

W celu umówienia się na konsultację do neurochirurga skontaktuj się z placówką Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod nr tel. +48222902337

Źródła:
medonet.pl/zdrowie,wodoglowie-u-dzieci-i-doroslych--przyczyny--objawy--leczenie,artykul,1726278.html
zywieniemaznaczenie.pl/wodoglowie-u-dzieci-i-doroslych-objawy-przyczyny-rokowania/
echirurgia.pl/neurochirurgia/leczenie_wodoglowia.htm
emilia05.pl/o-chorobie/wodoglowie/