Zespoły endokrynne i metaboliczne u pacjentów z nowotworem

Co to są zespoły endokrynne i metaboliczne u pacjentów z nowotworem?

Postępy w poznawaniu mechanizmów transformacji nowotworowej wskazują na istotną rolę hormonów w procesie karcynogenezy przez wpływ na proliferację komórkową, różnicowanie, apoptozę i angiogenezę. W leczeniu nowotworów powstających w narządach wykazujących ekspresję receptorów hormonalnych, tzw. hormonozależnych jak rak piersi, endometrium, jajnika, tarczycy czy gruczołu krokowego, eliminacja hormonu sprzyjającego rozwojowi nowotworu, polegająca na chirurgicznym usunięciu, napromienieniu gruczołu dokrewnego lub farmakologicznej blokadzie wydzielania lub działania określonego hormonu, pozwala na kontrolę przebiegu choroby, wydłużenie życia pacjenta i poprawę jego jakości. Endokrynne zespoły paranowotworowe mogą być jednym z pierwszych objawów choroby nowotworowej, wyprzedzając objawy kliniczne nowotworu. Do kryteriów potwierdzających, że nowotwór jest źródłem nadmiernej ilości hormonów należą:

• obecność endokrynopatii u pacjenta z guzem,
• remisja endokrynopatii po usunięciu guza,
• wykrycie gradientu tętniczo-żylnego w guzie
• oraz udokumentowanie produkcji białka hormonalnego i ekspresji mRNA w tkance guza.

Klinicznie najważniejszymi zespołami endokrynno-metabolicznymi są:

• zespół nieprawidłowego wydzielania hormonu antydiuretycznego (ADH),
• zespół Cushinga w wyniku nadmiaru ACTH,
• hiperkalcemia.

Hormon antydiuretyczny jest peptydem wydzielanym przez podwzgórze w celu utrzymania osmolarności osocza. Zmiany osmolarności pobudzają receptory w naczyniach, co wpływa na zmianę wydzielania ADH. Wskaźnikiem nieprawidłowego wydzielania ADH jest hiponatremia, najczęściej obserwowana w drobnokomórkowym raku płuca (rzadziej w rakowiaku i innych nowotworach płuca). Wzrost stężenia ADH w surowicy prowadzi do przewodnienia ze spadkiem stężenia sodu.

Jakie są endokrynne i metaboliczne zespoły paranowotworowe u pacjentów z nowotworem?

Zespół Schwartza-Battera
Zespół Schwartza-Battera jest związany z nadmiernym występowaniem hormonu wazopresyny, a jego końcowym efektem jest obniżone stężenie sodu we krwi (hiponatremia). U pacjentów mogą wystąpić zaburzenia chodu, upadki, ból głowy, nudności, zmęczenie, skurcze mięśni, anoreksja, splątanie, problemy z pamięcią, letarg, drgawki, depresja oddechowa, a nawet śpiączka. Zespół ten występuje u 1-2% wszystkich pacjentów z nowotworem złośliwym, najczęściej z drobnokomórkowym rakiem płuc.

Hiperkalcemia
Zespoły paranowotworowe tego typu charakteryzuje podwyższone stężenie wapnia we krwi. U pacjentów objawia się zmienionym stanem psychicznym, osłabieniem, trudnością w płynnym wykonywaniu ruchów (ataksja), letargiem, wzmożonym napięciem mięśniowym (hipertonia), niewydolnością nerek, nudnościami i wymiotami, nadciśnieniem, spowolnionym rytmem serca (bradykardia). Hiperkalcemia występuje u około 10% wszystkich pacjentów z zaawansowanym rakiem. Bardzo często ma złe rokowania. W leczeniu ważne jest, aby przerwać stosowanie leków, które przyczyniają się do hiperkalcemii (np. suplementy wapnia lub te, które pogarszają stan psychiczny). Możliwe jest również zastosowanie leków moczopędnych, które hamują wchłanianie wapnia.

Zespół Cushinga
Zespół Cushinga jest związany z nadprodukcją kortyzolu. Charakteryzuje się osłabieniem mięśni i kości, nadciśnieniem tętniczym, zwiększeniem masy ciała, gromadzeniem tłuszczu w okolicach tułowia i karku, zmianami skórnym (np. trądzik). U pacjentów może występować lęk i depresja, poczucie zmęczenia. U kobiet pojawia się nadmierne owłosienie. Około 50% do 60% przypadków to neuroendokrynne nowotwory płuc. Oprócz leczenia pierwotnego guza, leczenie zespołu paranowotworowego jest ukierunkowane na hamowanie produkcji steroidów (hormonów).

Hipoglikemia
Hipoglikemia to zjawisko obserwowane, kiedy poziom cukru spada poniżej określonego poziomu. U pacjentów onkologicznych obserwuje się wówczas pocenie się, niepokój, drżenie, kołatanie serca, głód, osłabienie, drgawki i splątanie. Może dojść do stanu śpiączki. Hipoglikemia powiązana stricte z nowotworami występuje stosunkowo rzadko. Jej optymalne leczenie polega na wycięciu guza leżącego u podstaw choroby. Gdy takie rozwiązanie nie jest możliwe, celem terapii medycznej pozostaje utrzymanie odpowiedniego poziomu glukozy we krwi.

Jakie są przyczyny zespołów endokrynnych i metabolicznych u pacjentów z nowotworem?

Zespoły endokrynne i metaboliczne w przebiegu nowotworów złośliwych najczęściej wynikają z ektopowego wytwarzania hormonów lub ich prekursorów w komórkach nowotworów złośliwych, rzadziej wiążą się z wytwarzaniem cytokin lub przemianą prekursorów steroidów do ich postaci aktywnych biologicznie. W prawidłowych warunkach niewielkie ilości hormonów peptydowych są wytwarzane w wielu komórkach ustroju. Nowotwory złośliwe z tych komórek mogą wytwarzać peptydy w znacznie większych ilościach. Do peptydów o działaniu endokrynnym lub prekursorów hormonalnych wytwarzanych przez nowotwory złośliwe zalicza się:

• hormon uwalniający kortykotropinę (ACTH),
• gonadotropinę kosmówkową,
• wazopresynę,
• preteinę parathormonopodobną,
• parathormon, erytropoetynę,
• hormon wzrostu, prolaktynę,
• gastrynę,
• peptyd uwalniający gastrynę,
• sekretynę, glukagon,
• reninę,
• somatostatynę i inne.

Jakie są objawy zespołów endokrynnych i metabolicznych u pacjentów z nowotworem?

Objawy zespołów endokrynologicznych i metabolicznych różnią się w zależności od występującego zespołu. Ogólnie ujmując  objawy przy zaburzeniach hormonalnych w chorobie nowotworowej można wymienić:

• anoreksja,
• wyniszczenie,
• odwodnienie,
• osteoplastyczna resorpcja kości,
• utrudnienie wydalania wody prowadzące domhiponatremii, z zachowaną normowolemią i bez obrzęków,
• objawy neurologiczne związane z ciasnotą wewnątrzczaszkową (bóle głowy, zaburzenia orientacji, napady drgawkowe, śpiączka, ze zgonem z powodu obrzęku mózgu w skrajnych przypadkach),
• szybko narastające objawy hiperkortyzolemii z osłabieniem mięśniowym, ciężkim nadciśnieniem tętniczym, hipokaliemią <2,5mmol/l, zasadowicą, zaburzeniami tolerancji glukozy oraz hiperpigmentacją powłok skórnych.

Jak leczy się zespoły endokrynne i metaboliczne u pacjentów z nowotworem?

W zależności od stopnia zaawansowania zmian nowotworowych, rozległości i rodzaju zespołu paranowotworowego dobierane są odpowiednie metody leczenia obu stanów, przy czym skuteczne leczenie nowotworu, zwykle powoduje ustąpienie objawów paranowotworowych. Doraźne łagodzenie dolegliwości przynosi jedynie ulgę w chorobie, ale nie stanowi metody na usunięcie problemu zdrowotnego. Endokrynologiczne i metaboliczne zespoły paranowotworowe wspiera się głównie poprzez uzupełnianie poziomu elektrolitów w organizmie.

Gdzie pójść do onkologa, endokrynologa?

Onkolmed Lecznica Onkologiczna to prywatna przychodni, w której przyjmują bardzo dobrzy lekarze onkolodzy i endokrynolodzy z wieloletnim doświadczeniem.

W celu umówienia się na konsultację u onkologa, endokrynologa skontaktuj się z placówką Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod numerem telefonu: +48222902337.

Źródła:
oncologyradiotherapy.com/articles/zaburzenia-hormonalne-w-chorobach-nowotworowych.pdf
journals.viamedica.pl/advances_in_palliative_medicine/article/download/29633/24384
zwrotnikraka.pl/zespoly-paranowotworowe-objawy-rodzaje/