Leczenie biologiczne nowotworów głowy i szyi

Zgodnie z definicją Europejskiej Agencji Leków leki biologiczne są farmaceutykami, których substancja aktywna wytwarzana jest przez żyjący organizm. Mechanizm ich działania polega na modulacji reakcji immunologicznych poprzez naśladowanie naturalnie występujących cząsteczek lub interakcji z ich szlakiem molekularnym. Największą grupę leków biologicznych stanowią przeciwciała monoklonalne.
Cztery leki biologiczne zostały zaaprobowane przez zagraniczne towarzystwa onkologiczne (amerykańską Narodową Sieć Ośrodków Onkologicznych NCCN oraz Narodowy Instytut Zdrowia i Doskonałości Klinicznej Wielkiej Brytanii NICE) do terapii nowotworów płaskonabłonkowych głowy i szyi – cetuksymab, afatynib, pembrolizumab i niwolumab. W Polsce tylko pierwszy i ostatni z nich jest dostępny w codziennej praktyce klinicznej, we wskazaniach ograniczonych ministerialnym programem lekowym. Kwalifikują się do niego chorzy poddawani radykalnej radioterapii, z przeciwwskazaniami do cisplatyny.
Gwałtowny rozwój immunoterapii i leczenia celowanego w ostatnich dekadach sprawił, że obecnie toczą się setki badań klinicznych oceniających skuteczność leków biologicznych w terapii nowotworów rejonu głowy i szyi zarówno w leczeniu radykalnym (neoadjuwantowo, adjuwantowo lub w skojarzeniu z radioterapią) jak i paliatywnym (w monoterapii, skojarzeniu z chemioterapeutykami lub innymi lekami biologicznymi).

Leczenie biologiczne nowotworów głowy i szyi

Metody leczenia onkologicznego dzielimy na: chemioterapię (ChT), radioterapię (RT), chirurgię, immunoterapię i leczenie celowane.
Założenia immunoterapii, polegającej na stymulacji układu odpornościowego celem wzmocnienia reakcji przeciwko komórkom nowotworowym, znane są od dwóch stuleci. Jej prekursorem był dziewiętnastowieczny amerykański chirurg Wiliam B. Coley. Zainspirowany literaturowymi doniesieniami o remisji nowotworów pod wpływem toczącej się infekcji rozpoczął swoje badania polegające na próbach wywoływania róży poprzez iniekcje Streptococcus pyogenes. Zaskoczony efektami – rzadkim rozwojem infekcji, brakiem odpowiedzi nowotworu na terapię oraz okazjonalnymi zgonami septycznymi, kontynuował swoją pracę dochodząc do koncepcji stosowania nieżywych szczepów bakterii S. pyogenes wraz z S. marcescens (dawniej B. prodigious). Silny wpływ immunostymulujący stosowanej mieszanki pozwolił na osiągnięcie upragnionego efektu – remisji nowotworów u leczonych chorych.
Brak postępów w immunoterapii nowotworów po śmierci Coley’a w latach 30. ubiegłego wieku spowodował jej marginalizację na rzecz rozwijających się Cht i RT. Przełom nastąpił niecałą dekadę temu. W 2010 roku Agencja Żywności i Leków (Food and Drug Administration, FDA) zaaprobowała mAb przeciwko antygenowi-4 związanemu z limfocytem T cytotoksycznym (Cytotoxic T Lymphocyte Antigen-4, CTLA-4) – ipilimumab, do stosowania u chorych z czerniakiem złośliwym w IV stopniu zaawansowania oraz pierwszą terapeutyczną szczepionkę przeciwnowotworową – Sipuleucel T, dedykowaną chorym z rozsianym rakiem gruczołu krokowego opornym na kastrację. Kolejny rok to prezentacja rewolucyjnych wyników metody CAR T-cell. Polega ona na genetycznej modyfikacji limfocytów T pobranych od chorego, wprowadzeniu do nich genu receptora skierowanego przeciwko przeciwciału błonowemu charakterystycznemu dla komórek nowotworu, a następnie ich zwrotnej infuzji choremu celem wywołania reakcji układu immunologicznego przeciwko nowotworowi.
Powyższe odkrycia zapoczątkowały trwający do dziś gwałtowny rozwój immunoterapii jako metody leczenia onkologicznego. U podłoża jej działania leżą trzy podstawowe mechanizmy:

• niespecyficzna stymulacja układu immunologicznego poprzez:
  -pobudzenie komórek efektorowych, np. zastosowanie interleukiny-2 (IL-2) w czerniaku złośliwym lub raku nerki,
  -hamowanie układów regulatorowych: przeciwciała anty-CTLA-4 lub przeciwko białku programowanej śmierci (programmed cell death-1 protein, PD-1) i jego ligandowi (programmed cell death-1 protein ligand-1, PD-L1);
• aktywna immunizacja wzmacniająca reakcje skierowane przeciwko komórkom nowotworowym (szczepionki nowotworowe);
• pasywny transfer aktywowanych komórek układu odpornościowego skierowanych przeciwko komórkom nowotworowym (immunoterapia adaptacyjna).

Leki biologiczne w onkologii hamują molekularne mechanizmy powstawania i progresji nowotworów. Ich celem jest blokada szlaków sygnałowych ulegających zaburzeniom w komórkach nowotworowych, a odpowiadających za kluczowe procesy komórkowe, takie jak propagacja cyklu komórkowego, apoptoza czy angiogeneza. Onkologiczne leki biologiczne dzielimy na dwie klasy: przeciwciała monoklonalne i inhibitory kinaz. Charakteryzuje je odmienny profil toksyczności niż klasycznych cytostatyków. Najczęstszym celem molekularnym w onkologii jest receptor nabłonkowego czynnika wzrostu (epidermal growth factor receptor, EGFR).
Zastosowanie immunoterapii jak i leczenia biologicznego w nowotworach rejonu głowy i szyi (head and neck cancer, HNC) jest obecnie głównie przedmiotem badań klinicznych, a nie codziennej praktyki. W niniejszym opracowaniu przedstawiono rekomendacje amerykańskiej Narodowej Sieci Ośrodków Onkologicznych (National Comprehensive Cancer Network, NCCN) oraz Narodowego Instytut Zdrowia i Doskonałości Klinicznej Wielkiej Brytanii (National Institute for Health and Care Excellence, NICE). Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej (European Society for Medical Oncology, ESMO) pochodzą z 2014 roku i jako nieprzedstawiające aktualnego stanu wiedzy, zostały pominięte.

Leki biologiczne stosowane w leczeniu nowotworów głowy i szyi
Obecnie 4 leki celowane zostały zaakceptowane przez FDA do terapii HNC. Są to: cetuksymab, afatynib, pembrolizumab oraz niwolumab W Polsce tylko pierwszy i ostatni z nich jest dostępny w codziennej praktyce klinicznej we wskazaniach określonych programem lekowym. Poniżej przedstawiono mechanizm działania ww. leków oraz wskazania do ich stosowania zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami towarzystw onkologicznych.

Gdzie pójść na konsultację do radioterapeuty, chemioterapeuty?

Jest wiele ośrodków zdrowia gdzie można pójść na konsultację do radioterapeuty, chemioterapeuty. Najważniejsze by przyjmował tam bardzo dobry specjalista. Jednym z takich miejsc jest Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie, gdzie w Poradni Nowotworów Głowy i Szyi przyjmuje pacjentów bardzo dobry radioterapeuta, chemioterapeuta.

W celu umówienia się na konsultację do radioterapeuty, chemioterapeuty skontaktuj się z Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod nr tel. +48222902337

Źródła:
otorynolaryngologia-pk.pl/f/file/orl-18-1-a1-pawlowska.pdf