Jod – właściwości, skutki nadmiaru i niedomiaru dla człowieka

Co to jest jod i jakie ma właściwości?

Jod to pierwiastek, który pełni ważne funkcje w organizmie. Zarówno nadmiar, jak i niedobór jodu jest groźny dla zdrowia. Szczególnie niebezpieczny jest ten ostatni.
Jod jest niezbędny do prawidłowej syntezy hormonów tarczycy. Tarczyca jest gruczołem dokrewnym zlokalizowanym na szyi, który produkuje dwa hormony – tyroksynę (T4) i trijodotyroninę (T3). Obydwa hormony zawierają w sobie cząsteczki jodu.
Wydzielanie hormonów tarczycy kontrolowane jest przez przysadkę mózgową. W odpowiedzi na spadek stężenia T3 i T4, przysadka wydziela tyreotropinę (czyli TSH). TSH pobudza tarczyce do produkcji hormonów. Zwiększające się stężenie T3 i T4, hamuje uwalnianie TSH przez przysadkę. Dzięki temu w naszym organizmie krąży odpowiednia ilość hormonów tarczycy, która jest niezbędna to jego prawidłowego funkcjonowania.
Jod jest wchłaniany w jelitach do krwi. Stamtąd wraz z krwią jest transportowany do tarczycy, która wychwytuje go w ilości niezbędnej do produkcji hormonów. Nadmiar jodu jest usuwany wraz z moczem. Niewielka ilość jodu gromadzi się również w innych narządach: śliniankach, piersiach, błonie śluzowej żołądka.
Tyroksyna i trijodotyronina odgrywają bardzo ważną rolę w naszym organizmie. Wpływają między innymi na:

• Rozwój mózgu. Od około 10. tygodnia po zapłodnieniu do ukończenia przez dziecko 2. roku życia hormony tarczycy oddziałują na komórki nerwowe, stymulując tworzenie nowych połączeń pomiędzy nimi. U osób starszych hormony tarczycy pobudzają mózg do działania, są niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. Odgrywają rolę w procesach zapamiętywania, wpływają na koncentrację i nastrój.
• Pracę serca. Hormony tarczycy działają pobudzająco na serce, zwiększają częstotliwość jego pracy i siłę skurczu. Dzięki temu szybciej i sprawniej pompuje krew.
• Pracę wątroby. Hormony tarczycy silnie oddziałują na procesy metaboliczne zachodzące w tym organie. Odpowiadają za rozpad tłuszczów i białek, nasilają zużycie glukozy. Dzięki temu zwiększa się produkcja energii w naszym organizmie.
• Kości. Pobudzają zarówno ich resorpcję, jak i produkcję nowej tkanki kostnej. W ilościach fizjologicznych odpowiadają za prawidłową przebudowę kości. U dzieci wpływają również na chrząstki, umożliwiając prawidłowe wzrastanie dziecka.
• Pracę narządów płciowych. Hormony tarczycy są konieczne do prawidłowego działania hormonów płciowych. U dzieci ich obecność jest niezbędna do prawidłowego pokwitania, u dorosłych niedobór hormonów tarczycy może prowadzić do zaburzeń miesiączkowania i spadku libido.

Produkcja hormonów tarczycy zachodzi wyłącznie w obecności jodu. Dlatego niedobór tego pierwiastka uniemożliwia produkcję tyroksyny i trijodotyroniny. W zależności od okresu życia człowieka, w którym na skutek za małej podaży jodu doszło do zmniejszenie produkcji T3 i T4, występują różne objawy ich niedoboru.

Jakie są właściwości jodu radioaktywnego?

Leczenie jodem radioaktywnym stosuje się w chorobach tarczycy, które powodują nadczynność tego narządu. Radioaktywny jod-131 jest alternatywą dla leczenia chirurgicznego, a jego celem jest zahamowanie nadprodukcji hormonów tarczycy.
Jo radioaktywny jest nuklidem o czasie połowicznego zaniku 8,02 dnia. Średni zasięg jego promieniowania β w tkankach człowieka wynosi około 0,5 milimetra (maksymalny: ok. 2 mm). Oznacza to, że czynne (czyli gromadzące jod) fragmenty gruczołu tarczowego, jeżeli wychwycą jod promieniotwórczy, otrzymają bardzo wysoką dawkę promieniowania, podczas gdy tkanki oddalone już o tę odległość (0,5-2 mm) nie zostaną przez cząstki β napromienione w ogóle. W ten sposób możemy spowodować, że guzek tarczycy, odpowiedzialny za jej nadczynność, otrzyma podczas radiojodoterapii dawkę radiacyjną rzędu kilkuset grejów; dla porównania: dawki promieniowania osiągane przez radioterapeutów przy przezskórnym naświetlaniu nowotworów promieniami γ zazwyczaj nie przekraczają kilku grejów w czasie jednej sesji (i kilkudziesięciu grejów w czasie całego kursu - wiele sesji w ciągu kilku tygodni). Takie precyzyjne "naświetlanie" naszym jodem praktycznie nie powoduje skutków ubocznych, które w onkologii znane są głównie ze względu na napromieniowanie tkanek zdrowych, między innymi skóry.
Jądro atomu jodu-131 wysyła również kwanty promieniowania γ. Powoduje to, że narządy położone daleko od tarczycy, jak również osoby przebywające przez długi czas w niewielkiej odległości od pacjenta, otrzymują niewielką dawkę promieniowania. Dawka ta jest jednak bardzo mała (dziesiątki tysięcy - setki tysięcy razy mniejsza) w porównaniu z dawką osiągniętą w tarczycy.
Jod (zarówno naturalny, jak i promieniotwórczy) przebywa w tarczycy pewien czas, podlegając normalnym wyżej opisanym procesom biochemicznym. Ta biochemiczna eliminacja nakłada się z eliminacją fizyczną, spowodowaną rozpadem promieniotwórczym (oczywiście tylko w przypadku jodu promieniotwórczego). W ten sposób tak zwany efektywny czas połowicznego zaniku jodu-131 w tarczycy jest krótszy, niż analogiczny czas fizyczny, i waha się zazwyczaj w granicach od 4 do 7 dni.

Jakie są skutki niedoboru jodu?

Niedobór jodu jest w krajach rozwiniętych spotykany niezmiernie rzadko. Pierwsze jego objawy to powiększenie tarczycy, która tworzy wole, żeby większą powierzchnią odebrać więcej jodu z krwiobiegu. Dziewczęta w wieku od 2 do 18 lat i chłopcy w wieku od 9 do 13 lat zamieszkujący tereny o małej ilości jodu są szczególnie narażeni na tę chorobę. Niedobór jodu u kobiet w ciąży powoduje u dziecka kretynizm, bardzo silne, nieodwracalne opóźnienie rozwoju umysłowego i fizycznego. Choć zmniejszenie produkcji tyroksyny przez tarczycę (niedoczynność tarczycy) może być spowodowane niedoborem jodu, częstym powodem tej nieprawidłowości jest choroba zwana obrzękiem śluzowatym. Jest to choroba autoimmunizacyjna, czyli taka, w której układ odpornościowy zaczyna działać przeciwko własnym tkankom.
Niedobór jodu ogranicza syntezę hormonów tarczycy. Najbardziej charakterystyczne, obok wola, jest osłabienie różnych funkcji metabolicznych i rozrodczych, zmęczenie. Niedobór jodu u dzieci może spowodować niedorozwój umysłowy. Oprócz tego związany z niedoborem jodu jest rak piersi. Do innych objawów należą: osłabienie, sucha skóra (97%), szorstka skóra, spuchnięcie spojówek, uczucie zimna, zmniejszenie pocenia się (89%), gruby język. Charakterystyczne są zaparcia, przybór wagi, wypadanie włosów, osłabienie umysłowe. Ludzie z brakiem jodu są powolni, często występuje u nich mongolizm, bezpłodność, impotencja. Badania prowadzone w krajach gdzie niedobór jodu jest powszechny wykazały, że może on upośledzać czynności ruchowe, obniżać czas reakcji, sprawność manualną, koordynację ruchów i siłę mięśni.

Jakie są skutki nadmiaru jodu?

Nadmiar jodu pochodzący z żywności jest tolerowany przez większość osób. Inaczej jest jednak w przypadku osób, które borykają się z autoimmunologicznymi chorobami tarczycy. Zaszkodzić im może nawet poziom jodu, który uznawany jest za bezpieczny dla ogółu ludzi. Efektem tego stanu może być nadczynność tarczycy. Niepożądane reakcje w takich przypadkach to między innymi:  wzmożone wydzielanie śluzu w oskrzelach, ślinotok, zmiany skórne i reakcje alergiczne.
Bardzo rzadko może dojść do ostrego zatrucia jodem, które jest spowodowane zażyciem bardzo dużych dawek tego pierwiastka.
Badania nad rakiem tarczycy wykazały też, że nadmiar jodu może prowadzić do rozwoju raka brodawkowatego tarczycy zamiast mu zapobiegać.

Gdzie jest w Warszawie bardzo dobry endokrynolog?

Onkolmed Lecznica Onkologiczna to przychodnia w której działa Poradnia Endokrynologii Ogólnej i Onkologicznej. Przyjmują w niej bardzo dobrzy lekarze endokrynolodzy, którzy leczą choroby tarczycy (w tym raka tarczycy) i doradzą jak dawkować jod by było to bezpieczne dla zdrowia pacjenta.

W celu umówienia się na konsultację u endokrynologa, onkologa skontaktuj się z placówką Onkolmed Lecznica Onkologiczna pod numerem telefonu: +48222902337