Radioterapia w leczeniu nowotworów kobiecych — praktyczny przewodnik dla pacjentki

Szanowna Pani — jeśli czytasz ten tekst, być może zastanawiasz się nad rolą radioterapii w leczeniu nowotworów kobiecych (rak piersi, rak szyjki macicy, rak trzonu macicy, rak jajnika, nowotwory sromu/pochwy). Ten artykuł wyjaśni, czym jest radioterapia, kiedy i dlaczego się ją stosuje, jakie są nowoczesne metody ograniczające skutki uboczne, jakie badania są potrzebne przed leczeniem i — co ważne — które usługi diagnostyczne oraz konsultacje są dostępne w Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie, a które procedury wymagają skierowania do ośrodków referencyjnych (szpitali z aparaturą do napromieniania). Na końcu znajdziesz zaproszenie na konsultację w Onkolmed oraz przegląd źródeł.

1. Co to jest radioterapia i dlaczego jest ważna w nowotworach kobiecych?

Radioterapia (napromienianie) to metoda leczenia wykorzystująca promieniowanie jonizujące (fotony, elektrony, a w specjalnych ośrodkach — protony), które uszkadza materiał genetyczny komórek nowotworowych i prowadzi do ich zniszczenia. W onkologii radioterapia zajmuje jedno z trzech głównych miejsc obok chirurgii i medycznych terapii systemowych (chemioterapia, terapie celowane, immunoterapia). Stosuje się ją w różnych celach: w leczeniu radykalnym (by wyleczyć), pooperacyjnym (adjuwantowym — by zmniejszyć ryzyko nawrotu), w leczeniu skojarzonym (chemo-radioterapia), oraz paliatywnie — by złagodzić objawy (ból, krwawienie, ucisk).

2. Główne rodzaje radioterapii — co warto znać?

Każda z metod ma swoje miejsce w leczeniu nowotworów kobiecych.

Teleradioterapia (radioterapia zewnętrzna, EBRT)

• Najczęściej używana — promieniowanie dostarczane jest z zewnątrz za pomocą akceleratorów liniowych. Nowoczesne techniki (IMRT, VMAT, IGRT) umożliwiają bardzo precyzyjne ułożenie dawki i ochronę zdrowych tkanek.

Brachyterapia (radioterapia wewnętrzna)

• Źródło promieniowania umieszcza się bardzo blisko lub wewnątrz ogniska nowotworowego (np. w raku szyjki macicy lub oszczędzających zabiegach w raku piersi). Pozwala na podanie wysokiej dawki lokalnie przy mniejszej ekspozycji tkanek otaczających. W ginekologii onkologicznej brachyterapia (zwłaszcza MRI-IGABT — obrazowanie MR z adaptacyjnym planowaniem) znacząco poprawiła kontrolę miejscową przy akceptowalnej toksyczności. (Onkolmed, PubMed)

Radioterapia systemowa

• Rzadziej w praktyce ginekologicznej; polega na podaniu substancji promieniotwórczych (np. radioizotopy) — używana głównie w innych kontekstach.

Stereotaktyczna radioterapia (SBRT) / radiochirurgia

• Precyzyjne, wysoce skupione dawki do małych zmian przerzutowych (np. w płucach, wątrobie, kościach). Może być alternatywą dla zabiegu operacyjnego przy niewielkiej liczbie przerzutów.

3. Jaką rolę ma radioterapia w poszczególnych nowotworach kobiecych?

Rak piersi

• Radioterapia po oszczędzającej operacji piersi jest standardem zmniejszającym ryzyko miejscowego nawrotu. W ciągu ostatnich lat obserwujemy przejście do krótszych schematów (hipofrakcjonowanie). Badanie FAST-Forward wykazało, że 26 Gy podane w 5 frakcjach w ciągu tygodnia może być nie gorsze od standardowego schematu 15 frakcji pod względem kontroli miejscowej i toksyczności u określonych pacjentek — co ułatwia organizację leczenia i komfort pacjentki. To ważna zmiana kliniczna stosowana szeroko w praktyce.

Rak szyjki macicy

• Standard leczenia lokalnie zaawansowanego raka szyjki to skojarzona chemoradioterapia (chemioterapia jednoczasowa z radioterapią zewnętrzną) z następową brachyterapią wewnątrznaczyniową. Nowoczesne podejście MRI-IGABT (MRI-guided adaptive brachytherapy) poprawiło wyniki lokalne i zmniejszyło poważne powikłania. Ponadto wyniki dużego badania INTERLACE (opublikowanego w The Lancet, 2024) wykazały, że krótka seria chemioterapii indukcyjnej przed standardową chemoradioterapią może zwiększyć przeżycie u chorych z lokalnie zaawansowanym guzem — to nowy trend, który zaczyna wpływać na wytyczne.

Rak trzonu macicy (endometrium)

• W chorobie o niskim ryzyku radioterapia pooperacyjna zwykle nie jest wymagana, ale w przypadku cech wysokiego ryzyka (np. zaawansowanie, niekorzystny histologiczny profil) radioterapia pęcherzowo-miedniczna lub skojarzana z chemioterapią daje korzyści. Badania typu PORTEC wskazują, kiedy dodać chemioterapię do radioterapii w wysokiego ryzyka przypadkach.

Rak jajnika

• Główną metodą leczenia raka jajnika pozostaje chirurgia i chemioterapia; radioterapia ma ograniczone zastosowanie, np. w leczeniu pojedynczych przerzutów lub nawrotów, a w specyficznych sytuacjach może być użyta paliatywnie.

Nowotwory sromu i pochwy

• W zależności od stadium i lokalizacji — radioterapia (zewnętrzna i/lub brachyterapia) jest istotną metodą leczenia miejscowego/pooperacyjnego lub paliatywnego.

4. Przygotowanie do radioterapii — diagnostyka i planowanie (krok po kroku)

Zanim otrzymasz napromienianie, potrzebne są precyzyjne badania i plan:

1. Konsultacja ze specjalistą radioterapeutą — omówienie wskazań, alternatyw, oczekiwanych korzyści i ryzyka. W Onkolmed możesz umówić się na konsultację z radioterapeutą (lista specjalistów poniżej).

2. Badania obrazowe: tomografia komputerowa (CT) planistyczna jest standardem do planowania pola napromieniania; często dodajemy MRI (szczególnie w raku szyjki) oraz PET-CT przy podejrzeniu przerzutów — to pozwala dokładnie odwzorować guz i chronić narządy krytyczne.

3. Badania histopatologiczne i markery: wynik biopsji, ocena histologii, czasem ocena molekularna/profilowanie decydują o strategii leczenia. W Onkolmed wykonujemy biopsje cienkoigłowe, badania histopatologiczne, testy HPV i cytologie, a także markery nowotworowe i badania laboratoryjne (patrz niżej — co dostępne w Onkolmed).

4. Symulacja i immobilizacja: przed leczeniem wykonuje się symulację (CT-plan), przygotowuje się indywidualne dopasowanie pozycji (wypełnianie pęcherza, bolus, maski) i plan terapeutyczny wyliczany przez dosymetryków i lekarza.

5. Skutki uboczne i działania minimalizujące ryzyko

Radioterapia może wywołać skutki ostre i późne. Najczęstsze to: zmęczenie, zaczerwienienie skóry, uczucie pieczenia, zaburzenia pracy jelit lub pęcherza (w zależności od pola), problemy z ginekologiczną funkcją seksualną, a w dłuższym terminie zmiany włókniste tkanek. Ważne jest, że współczesne techniki (IMRT, IGRT, DIBH w przypadku lewej piersi) i obrazowanie planistyczne (MR-guided brachytherapy) znacząco redukują dawki do narządów zdrowych i zmniejszają ryzyko powikłań. Również profilaktyka i leczenie objawowe (np. przeciwwymiotne zgodnie z wytycznymi MASCC/ESMO) poprawiają komfort leczenia.

6. Jak wygląda leczenie w praktyce? — harmonogramy i nowe trendy

• Tradycyjny schemat adjuwantowy w raku piersi to 15–25 frakcji; krótsze schematy (hipofrakcjonowanie) są teraz powszechnie stosowane, a badanie FAST-Forward dopuszcza 5-dniowe leczenie u wybranych pacjentek, co skraca czas terapii.

• W raku szyjki: standard to chemoradioterapia + brachyterapia; nowe dane (INTERLACE) sugerują korzyść krótkiej chemioterapii indukcyjnej przed chemoradioterapią u chorych z lokalnie zaawansowaną chorobą. To przykład szybkiego postępu klinicznego — ostateczne wdrożenie zależy od indywidualnej oceny zespołu.

7. Co jest dostępne w Onkolmed, a co wymaga odesłania do ośrodka radioterapii?

Dostępne w Onkolmed (konsultacje i badania diagnostyczne):

• Konsultacje onkologiczne i radioterapeutyczne (możliwość umówienia wizyty).

• Badania obrazowe i diagnostyczne wykonywane w przychodni: USG (piersi, transwaginalne, jamy brzusznej), biopsja cienkoigłowa piersi, badania histopatologiczne, cytologia zwykła i cienkowarstwowa (LBC), testy HPV (BD Viper), badania laboratoryjne krwi i moczu, markery nowotworowe, rektoskopia, EKG. To pozwala na pełną wstępną diagnostykę i kwalifikację do dalszego leczenia.

Co wymaga odesłania / wykonania w placówkach szpitalnych (ośrodkach radioterapii):

• W Onkolmed nie ma technicznej możliwości prowadzenia własnego leczenia radioterapią (brak akceleratorów liniowych i infrastruktury do prowadzenia napromieniania). Leczenie radioterapią jest prowadzone przez lekarzy Onkolmed w warunkach szpitalnych lub współpracujących ośrodkach referencyjnych — tzw. partnerach i oddziałach radioterapii. Oznacza to, że w Onkolmed otrzymasz pełną konsultację, ocenę, plan koordynacji leczenia i skierowanie oraz wsparcie przed, w trakcie i po radioterapii, natomiast sama sesja napromieniania będzie odbywać się w szpitalu/centrum radioterapii.

Jako przykład ośrodków wyposażonych w akceleratory i systemy DIBH / stoły 6D oraz MRI-guided brachyterapię można wymienić duże centra onkologiczne w Warszawie (np. Narodowy Instytut Onkologii), które prowadzą kompleksową radioterapię z zaawansowaną technologią. Twój radioterapeuta z Onkolmed skieruje Cię do najbardziej odpowiedniego miejsca.

8. Specjaliści Onkolmed zajmujący się radioterapią i ginekologią onkologiczną (kto może Ci pomóc)

W Onkolmed pracują doświadczeni lekarze, z którymi możesz umówić się na konsultację:

Radioterapeuci (przykładowi specjaliści z Onkolmed):

• prof. dr hab. n. med. Mateusz Spałek — radioterapia.

• dr n. med. Mateusz Dąbkowski — radioterapia.

• lek. med. Piotr Saniewski — radioterapia.

• lek. med. Piotr Chilczuk — radioterapia.

Ginekolodzy / ginekologowie-onkolodzy w Onkolmed:

• prof. dr hab. n. med. Grzegorz Mieczysław Panek — onkologia kliniczna / chirurgia onkologiczna / ginekologia.

• dr hab. n. med. Barbara Kozakiewicz — radioterapia / ginekologia i położnictwo.

• dr n. med. Andrzej Czubalski — ginekologia onkologiczna (rak szyjki, jajnika, trzonu).

Jeśli chcesz, możemy razem przygotować listę pytań do konkretnego specjalisty — pomogę tak sformułować zapytania, aby wizyta była maksymalnie efektywna.

9. Praktyczne wskazówki dla pacjentki planującej radioterapię

• Zabierz na konsultację pełną dokumentację: wyniki biopsji, histopatologię, obrazowanie (CT/MRI/PET), listę przyjmowanych leków.

• Zapytaj o cel terapii (radykalny, adjuwantowy, paliatywny), czas trwania leczenia, możliwe skutki uboczne i sposoby ich leczenia.

• W razie leczenia piersi sprawdź, czy kwalifikujesz się do hipofrakcjonowania (krótsze schematy jak FAST-Forward).

• Jeśli planowana jest brachyterapia (np. w raku szyjki), zapytaj o MRI-guided IGABT — to technika poprawiająca skuteczność i zmniejszająca ryzyko powikłań.

10. Zaproszenie na konsultację i badania — Onkolmed, Warszawa (Ursynów)

Jeżeli potrzebujesz oceny, porady lub chcesz rozpocząć diagnostykę — zapraszamy na konsultację w Onkolmed Lecznica Onkologiczna, Warszawa (Ursynów). W Onkolmed wykonasz badania niezbędne do kwalifikacji (USG, biopsje cienkoigłowe, badania histopatologiczne, cytologia LBC, testy HPV, markery nowotworowe, badania laboratoryjne). Konsultacje z radioterapeutami i ginekologami-onkologami pomogą zaplanować dalsze leczenie i skierują Cię do ośrodków radioterapii w razie potrzeby. Rejestracja: +48 22 290 23 37 (pon–pt 8:00–20:00) lub przez system rejestracji online Onkolmed.

11. Najważniejsze badania i wytyczne, na których opiera się dzisiejsza praktyka

W artykule odwołuję się do aktualnych badań klinicznych i wytycznych, które w istotny sposób zmieniły kliniczną praktykę radioterapii w onkologii ginekologicznej i raka piersi: FAST-Forward (hipofrakcjonowanie w raku piersi), badania i wytyczne EMBRACE / MRI-IGABT w raku szyjki, badanie PORTEC-3 (endometrium, schematy adjuwantowe) oraz kluczowy raport INTERLACE / Lancet (2024) dotyczący chemii indukcyjnej przed chemoradioterapią w lokalnie zaawansowanym raku szyjki. Dodatkowo wykorzystałem aktualne wytyczne ESGO/ESTRO/ESP i ESMO. Pełne źródła podaję poniżej.

12. Podsumowanie — co powinnaś zapamiętać?

• Radioterapia to kluczowa metoda leczenia wielu nowotworów kobiecych — stosowana samodzielnie lub w połączeniu z operacją i chemioterapią. (Onkolmed)

• Onkolmed zapewnia konsultacje specjalistyczne, pełną diagnostykę wstępną (USG, biopsje, histopatologię, markery, cytologie), a doświadczeni lekarze z Onkolmed koordynują kwalifikację do radioterapii. Sama procedura napromieniania odbywa się w ośrodkach radioterapii / szpitalach (brak akceleratorów w przychodni Onkolmed).

• Nowoczesne techniki (IMRT, IGRT, MRI-guided brachytherapy, hipofrakcjonowanie) poprawiają skuteczność leczenia i ograniczają powikłania — porozmawiaj o nich z radioterapeutą przy pierwszej wizycie.

Chcesz umówić się na konsultację?

Zadzwoń: +48 22 290 23 37 (pon–pt 8:00–20:00) lub napisz: recepcja@onkolmed.pl. Przy rejestracji powiedz, że chcesz konsultację z radioterapeutą lub ginekologiem-onkologiem — pomożemy zebrać dokumenty i zaplanować dalsze kroki. (Onkolmed)

Źródła i materiały wykorzystane przy tworzeniu artykułu (wybrane, najważniejsze)

1. Strona Onkolmed — informacje o poradniach, diagnostyce i radioterapii; lista lekarzy, kontakt i zakres usług.

2. Informacja na stronie Onkolmed: “Czy jest możliwość wykonać radioterapię w Onkolmed?” — oświadczenie, że leczenie radioterapią prowadzone jest w warunkach szpitalnych.

3. FAST-Forward trial — hypofractionated adjuvant radiotherapy for breast cancer (Lancet / PubMed).

4. PORTEC-3 trial — adjuvant chemoradiotherapy vs radiotherapy alone in high-risk endometrial cancer.

5. EMBRACE / MRI-guided adaptive brachytherapy — poprawa kontroli miejscowej w raku szyjki macicy.

6. INTERLACE (Lancet 2024) — krótka chemioterapia indukcyjna przed chemoradioterapią w lokalnie zaawansowanym raku szyjki — wyniki fazy III.

7. ESGO/ESTRO/ESP Guidelines 2023 — wytyczne w leczeniu raka szyjki.

8. Wytyczne i aktualizacje ESMO, artykuły przeglądowe na temat technik radioterapii i kontroli toksyczności (MASCC/ESMO).

9. Przykłady ośrodków radioterapii w Warszawie (Narodowy Instytut Onkologii — opis pracowni radioterapii).