Dyskeratoza wrodzona – rzadka, ale poważna choroba genetyczna

Wprowadzenie

Dyskeratoza wrodzona (DC) to rzadka, uwarunkowana genetycznie choroba należąca do grupy telomeropatii, w której podstawowym defektem jest przedwczesne skracanie telomerów – chroniących zakończeń chromosomów. Choroba manifestuje się wielonarządowo, obejmując skórę, błony śluzowe, układ krwiotwórczy, płuca czy przewód pokarmowy. W niniejszym artykule przedstawimy w czytelny sposób istotę DC, omawiając jej przyczyny, objawy, diagnostykę i nowoczesne metody leczenia dostępne m.in. w Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie.

1. Patogeneza i genetyka dyskeratozy wrodzonej

1. Mutacje genów telomerowych

   • DC związana jest z mutacjami w genach kodujących składniki telomerazy (m.in. TERT, TERC) oraz w genach białek ochronnych telomerów (DKC1, TINF2, POT1).

   • Nowe badania rozszerzyły listę genów zaangażowanych w DC, wskazując m.in. POLA1 i ZCCHC8 jako kolejne czynniki ryzyka, co pogłębia nasze zrozumienie mechanizmów molekularnych choroby.

2. Wzorce dziedziczenia

   • Postaci DC mogą być dziedziczone jako: sprzężona z chromosomem X (np. mutacje w DKC1), autosomalnie dominująca (TERT, TERC, TINF2) lub autosomalnie recesywna (RTEL1, CTC1).

   • Zrozumienie wzoru dziedziczenia jest kluczowe dla poradnictwa genetycznego i określenia ryzyka u potomstwa.

2. Objawy kliniczne

DC objawia się w różnych układach, a nasilenie poszczególnych symptomów może się znacznie różnić między pacjentami.

1. Dermatologiczne

   • Siateczkowate przebarwienia skóry, najczęściej na szyi i klatce piersiowej.

   • Dystrofia paznokci: bruzdowanie, łamliwość, zgrubienia.

2. Śluzówkowe

   • Leukoplakia jamy ustnej – białe, przedrakowe ogniska wymagające regularnej kontroli stomatologicznej i onkologicznej.

3. Hematologiczne

   • Najpoważniejszy objaw: niewydolność szpiku prowadząca do niedokrwistości aplastycznej, neutropenii i trombocytopenii.

   • Aplazja szpiku może ujawnić się już w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym, a przebieg bywa gwałtowny.

4. Płucne i gastroenterologiczne

   • Włóknienie płuc objawiające się dusznością wysiłkową.

   • Zwężenia przełyku i zaburzenia perystaltyki mogą powodować dysfagię i niedożywienie.

5. Onkologiczne

   • Zwiększone ryzyko białaczek, chłoniaków oraz nowotworów głowy, szyi i narządów płciowych.

3. Diagnostyka

Dokładna diagnoza DC wymaga połączenia oceny klinicznej z zaawansowanymi badaniami laboratoryjnymi:

1. Ocena kliniczna

   • Poszukiwanie triady objawów: pigmentacja, dystrofia paznokci, leukoplakia.

2. Badania genetyczne

   • Sekwencjonowanie genów telomerowych (panel genów DC) pozwala wykryć mutacje w DKC1, TERC, TERT, TINF2, RTEL1 i innych.

3. Pomiar długości telomerów

   • Metody qPCR lub FISH na leukocytach; istotne skrócenie telomerów wspiera rozpoznanie DC, zwłaszcza w niejednoznacznych przypadkach klinicznych.

4. Badania obrazowe i histopatologia

   • HRCT klatki piersiowej (włóknienie płuc), endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (zwężenia przełyku), biopsja szpiku kostnego w celu oceny hematopoezy.

4. Nowoczesne metody leczenia

4.1 Przeszczepienie hematopoetycznych komórek macierzystych (HSCT)

• Jedyna potencjalnie kuratywna terapia dla hematologicznych przejawów DC.

• Wymaga zgodnego dawcy (najlepiej rodzinnego) i wiąże się z ryzykiem choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD) oraz infekcji.

4.2 Terapia androgenowa

• Preparaty takie jak danazol stymulują erytropoezę, poprawiając funkcję szpiku i zmniejszając potrzebę transfuzji u części pacjentów.

4.3 Leczenie wspomagające

• Transfuzje krwi i plazmy płytkowej w ciężkich niedokrwistościach.

• Leki przeciwgrzybicze i antybiotyki w profilaktyce i leczeniu zakażeń śluzówek.

• Retinoidy miejscowe i inhibitory kalcyneuryny u pacjentów z nasilonymi zmianami skórnymi.

4.4 Terapie eksperymentalne

• Badania nad terapią genową korygującą defekt w genach telomerowych.

• Aktywatory telomerazy i inhibitory senescencji komórkowej – obiecujące kierunki w fazie badań klinicznych.

5. Specjaliści zaangażowani w opiekę nad pacjentem z DC

W Onkolmed Lecznica Onkologiczna konsultacje zapewniają:

• Onkolog – koordynuje diagnostykę i leczenie onkologiczne.

• Hematolog – prowadzi terapię HSCT, monitoruje wyniki morfologii i transfuzje.

• Genetyk – doradztwo genetyczne, interpretacja wyników sekwencjonowania.

• Radiolog – diagnostyka zaburzeń przewodu pokarmowego.

6. Życie z dyskeratozą wrodzoną

• Monitorowanie co 3–6 miesięcy: pełna morfologia, ocena funkcji płuc i kontroli stomatologicznej.

• Profilaktyka nowotworowa: badania przesiewowe w kierunku leukoplakii, kontrola dermatologiczna, gastroskopia przy podejrzeniu zmian przełyku.

• Wsparcie psychologiczne: choroba przewlekła wymaga opieki multidyscyplinarnej, w tym psychologa i dietetyka.

Zaproszenie na konsultacje

Drogi Czytelniku, jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich doświadcza objawów sugerujących dyskeratozę wrodzoną – nie zwlekaj. Zapraszamy na konsultacje genetyczne i hematologiczne oraz kompleksową diagnostykę w Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie. Nasz zespół specjalistów (onkolog, hematolog, genetyk, dermatolog i inni) jest gotowy, by zapewnić Ci opiekę na najwyższym poziomie i pomóc w wyborze najlepszej ścieżki leczenia.

Źródła

1. Bansal A. i in., The evolving genetic landscape of telomere biology disorder dyskeratosis congenita, EMBO Molecular Medicine, 2024.

2. Alter B.P. i in., Disease progression and clinical outcomes in telomere biology disorders, Blood, 2021;139(12):1807–1819.

3. Medicover Hospitals, Dyskeratoza wrodzona: objawy i leczenie.

4. Mojachoroba.pl, Wrodzona dyskeratoza: objawy, leczenie, rokowanie.

5. PFCONA, Dyskeratosis Congenita u dzieci – diagnostyka i leczenie.

6. Fizjoterapeuty.pl, Wrodzona dyskeratoza – leczenie.