Fizyczne czynniki rakotwórcze

Streszczenie

Fizyczne czynniki rakotwórcze to różnorodne agenty środowiskowe i zawodowe, które mogą indukować powstawanie nowotworów poprzez uszkodzenie materiału genetycznego lub wywołanie przewlekłego stanu zapalnego. Należą do nich promieniowanie ultrafioletowe (UV), promieniowanie jonizujące (m.in. radon, promieniowanie rentgenowskie), pyły mineralne (azbest, krzemionka krystaliczna) oraz inne czynniki mechaniczne i termiczne. W artykule omówione zostały mechanizmy działania poszczególnych czynników, metody diagnostyczne i lecznicze dostępne w Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie oraz w placówkach współpracujących, a także specjaliści, którzy zajmują się danym problemem. Na zakończenie zapraszamy na konsultacje i badania profilaktyczne w Onkolmed, aby chronić zdrowie i szybko reagować na zagrożenia.

Czym są fizyczne czynniki rakotwórcze?

Fizyczne czynniki rakotwórcze to wszelkie formy promieniowania, wibracji, ciśnienia, temperatury lub cząstek stałych, które – poprzez mechaniczne lub napromieniowanie – prowadzą do uszkodzeń komórkowych i mutacji DNA. Klasyfikacja IARC uwzględnia wiele takich czynników jako należące do grupy 1 (rakotwórcze dla ludzi). Do najważniejszych zaliczamy promieniowanie UV, promieniowanie jonizujące oraz pyły mineralne (azbest, krzemionka krystaliczna).

Promieniowanie ultrafioletowe (UV)

Rodzaje i źródła

Promieniowanie UV dzieli się na trzy zakresy w zależności od długości fali:

• UVA (315–400 nm) – przenika głęboko do skóry, indukuje wolne rodniki i uszkodzenia pośrednie.

• UVB (280–315 nm) – powoduje bezpośrednie uszkodzenia DNA, odpowiada za oparzenia słoneczne.

• UVC (100–280 nm) – na szczęście zatrzymywane przez warstwę ozonową i nie dociera do powierzchni Ziemi.

Główne źródła promieniowania UV to słońce oraz urządzenia do opalania (solaria). Ekspozycja bez ochrony zwiększa ryzyko raka skóry, w tym czerniaka i raków kolczystokomórkowych.

Mechanizmy uszkodzeń

Promieniowanie UVB bezpośrednio uszkadza nici DNA, tworząc dimerowe struktury pirymidynowe, które po nieprawidłowej naprawie prowadzą do mutacji. UVA z kolei generuje reaktywne formy tlenu, które wtórnie uszkadzają DNA i lipidy błon komórkowych.

Diagnostyka i leczenie w Onkolmed

• Diagnostyka: dermatoskopia i wideodermatoskopia wykonywane przez onkologa dermatologa lub dermatologa-onkologa; badania histopatologiczne bioptatów.

• Leczenie: chirurgiczne usunięcie zmian, radioterapia prowadzona przez radioterapeutę, chemioterapia w razie zaawansowanej choroby.

• Specjaliści: onkolog, radioterapeuta, chirurg.

Promieniowanie jonizujące

Rodzaje i źródła

Promieniowanie jonizujące obejmuje m.in. promieniowanie alfa, beta, gamma oraz promieniowanie rentgenowskie. Źródła to:

• Radon – naturalny gaz promieniotwórczy wydzielany z gleby, kumulujący się w pomieszczeniach.

• Promieniowanie medyczne – diagnostyka RTG, tomografia komputerowa.

• Zanieczyszczenia środowiskowe – opady radioaktywne.

Ryzyko radonu

Radon jest drugą główną przyczyną raka płuca po paleniu tytoniu. U osób palących ryzyko raka płuca jest nawet 25 razy wyższe przy ekspozycji na radon niż u niepalących. Badania ACS potwierdzają wzrost ryzyka również u byłych palaczy.

Diagnostyka i leczenie w Onkolmed

• Diagnostyka: pomiar stężenia radonu w powietrzu (profesjonalne zestawy pomiarowe), badania obrazowe płuc (RTG, tomografia), konsultacja onkologa i radiologa.

• Leczenie: chirurgia płucna, radioterapia, chemioterapia.

• Specjaliści: onkolog, radiolog, chirurg.

Pyły mineralne: azbest i krzemionka krystaliczna

Azbest

Azbest, stosowany dawniej w budownictwie i przemyśle, jest silnym czynnikiem ryzyka międzybłoniaka opłucnej oraz raka płuca. Ryzyko utrzymuje się nawet wiele lat po ustaniu ekspozycji; RR dla raka płuca wynosi 1,74 (95% CI: 1,25–2,41). Rodziny pracowników narażonych zawodowo również są zagrożone przez zanieczyszczenia włóknami na ubraniach.

Diagnostyka i leczenie w Onkolmed

• Diagnostyka: konsultacja u chirurga i radiologa.

• Leczenie: chirurgiczne usunięcie zmiany, chemioterapia, radioterapia paliatywna.

• Specjaliści: chirurg, onkolog, radioterapeuta.

Krzemionka krystaliczna

Pył krzemionki w środowisku pracy (górnictwo, prace kamieniarskie, budownictwo) to czynnik grupy 1 IARC, związany głównie z rakiem płuca (NCBI). RR wynosi ok. 1,3–1,5, a u osób z silnym zapaleniem płuc (silicosis) sięga 2,0–4,0. Potwierdzają to także badania genotoksyczności.

Diagnostyka i leczenie w Onkolmed

• Diagnostyka: badania spirometryczne, biopsja.

• Leczenie: chirurgia, chemioterapia, rehabilitacja oddechowa.

• Specjaliści: onkolog, chirurg, radiolog.

Profilaktyka i ochrona

1. Ograniczenie ekspozycji: stosowanie filtrów przeciwsłonecznych z wysokim SPF, unikanie solarium.

2. Kontrola środowiskowa: pomiary radonu w domach, systemy wentylacyjne.

3. Ochrona zawodowa: maski z filtrem P3 w miejscach zapylenia azbestem i krzemionką.

4. Badania przesiewowe: dermatoskopia, niskodawkowa tomografia płuc u palaczy.

Zaproszenie na konsultacje

Dbając o zdrowie, zapraszamy na konsultacje i badania do Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie. Oferujemy:

• Konsultacje u onkologa oraz specjalistów współpracujących (radiolog, radioterapeuta, chirurg).

• Nowoczesne badania obrazowe i genetyczne.

• Indywidualne plany leczenia oparte na najnowszych wynikach badań klinicznych.

Skontaktuj się z nami, aby skorzystać z profilaktyki i wczesnej diagnostyki — razem zwiększymy Twoje szanse na zdrową przyszłość!

Źródła:

1. IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans: Agents Classified by the IARC Monographs, Volumes 1–138

2. Exposure to Artificial UV Radiation and Skin Cancer (IARC, 2006)

3. WHO: Radon and Health (2022)

4. American Cancer Society: Does Radon Cause Cancer? (2021)

5. American Cancer Society: Asbestos and Cancer Risk (2023)

6. NCI Asbestos Fact Sheet (2019)

7. NCBI: Silica, Crystalline (Respirable Size) (2021)

8. NCBI: Genotoxicity of Respirable Crystalline Silica (2017)

9. EPA: Health Risk of Radon (2003)

10. IARC Publications: Radiation (2018)

11. NCBI: Occupational Exposure to Carcinogens Review (2016)

12. NCBI: Lung Cancer Risk Post-Asbestos (2014)

13. IARC UV Welding Update (2023)

14. CDC: Reduce Radon (2024)

15. JAMA Network: Occupational Carcinogens Study (2019)