Nadmiar i niedobór żelaza - przyczyny, wpływ na organizm

Streszczenie

Żelazo jest kluczowym pierwiastkiem niezbędnym dprodukcji hemoglobiny, transportu tlenu oraz prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Zarówno jego niedobór, jak i nadmiar prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych – od osłabienia i zaburzeń rozwoju przez uszkodzenia narządów wewnętrznych, aż po zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i marskości wątroby. W Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie oferujemy kompleksową diagnostykę niedoboru i przeciwdziałanie nadmiarowi żelaza, wykorzystując metody laboratoryjne (m.in. oznaczenia ferrytyny, wysycenia transferryny, genetyczne testy mutacji HFE), a także terapie takie jak suplementacja, upusty krwiowe (flebotomia) oraz chemioterapia żelazowa (chelacja) prowadzone pod opieką hematologów, internistów i genetyków. Zapraszamy na konsultacje i badania do Onkolmed – nasi specjaliści pomogą zdiagnozować i leczyć zaburzenia gospodarki żelazem.

Rola żelaza w organizmie

Żelazo wchodzi w skład hemu, grupy prostetycznej hemoglobiny odpowiedzialnej za przenoszenie tlenu do tkanek. Ponadto bierze udział w procesach metabolicznych, syntezie DNA i funkcjonowaniu układu odpornościowego. Dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek zależy od płci, wieku i stanu fizjologicznego – kobiety w ciąży i dzieci potrzebują go więcej ze względu na wzrost i rozwój.

Niedobór żelaza

Przyczyny

1. Utrata krwi – obfite miesiączki, krwawienia z przewodu pokarmowego (wrzody, polipy, choroba Leśniowskiego-Crohna) prowadzą do chronicznego ubytku żelaza.

2. Niedostateczna podaż – dieta uboga w mięso, ryby, jaja i warzywa strączkowe sprzyja rozwojowi niedoboru, szczególnie u wegetarian i wegan.

3. Zaburzenia wchłaniania – choroba trzewna (celiakia), chirurgia bariatryczna oraz stany zapalne jelit ograniczają przyswajanie żelaza z przewodu pokarmowego.

4. Zwiększone zapotrzebowanie – okresy szybkiego wzrostu (dzieci, nastolatki), ciąża i laktacja wymagają większych ilości żelaza.

Objawy i wpływ na organizm

Niedobór żelaza upośledza syntezę hemoglobiny, co objawia się osłabieniem, zmęczeniem i dusznością przy minimalnym wysiłku. Mogą pojawić się także:

• bladość skóry i błon śluzowych,

• koilonychia (łyżeczkowate paznokcie),

• pica – łaknienie substancji nieżywnościowych jak lód czy glina,

• zaburzenia koncentracji i opóźnienie rozwoju u dzieci.

Nieleczona anemia może prowadzić do tachykardii, niewydolności serca i zaburzeń odporności, sprzyjając infekcjom.

Diagnostyka

Podstawowe badania laboratoryjne w Onkolmed to:

• poziom ferrytyny – wskaźnik zasobów żelaza,

• wysycenie transferryny – odzwierciedla ilość transportowanego żelaza,

• morfologia krwi – wykrywa objawy niedokrwistości.

W razie wątpliwości konsultujemy się z gastroenterologiem lub przeprowadzamy testy endoskopowe w celu lokalizacji źródła krwawienia.

Leczenie

Leczenie niedoboru żelaza w Onkolmed obejmuje:

• Suplementację doustną preparatami żelaza (Fe^2+^ lub Fe^3+^), dostosowaną dawką i harmonogramem przyjmowania,

• Doustnie – konsultacja z chemioterapeutą i dietetykiem w celu optymalizacji wchłaniania (współpodawanie witaminy C),

• Pozajelitowo (w wybranych przypadkach) – infuzje żelaza, gdy suplementacja doustna jest niewystarczająca lub źle tolerowana.

Nadmiar żelaza

Przyczyny

1. Hemochromatoza pierwotna (HFE) – mutacje genów HFE prowadzące do nadmiernego wchłaniania żelaza z pokarmu.

2. Przewlekłe przetoczenia krwi – np. w talasemii, sferocytozie wrodzonej.

3. Choroby wątroby – alkoholowe i metaboliczne stłuszczenie wątroby mogą upośledzać regulację żelaza.

Objawy i wpływ na organizm

Nadmiar żelaza odkłada się w narządach: wątrobie, trzustce, sercu oraz stawach, prowadząc do:

• marskości wątroby i wzrostu ryzyka raka wątrobowokomórkowego,

• cukrzycy („cukrzyca brązowa”) z uszkodzeniem wysp trzustkowych,

• kardiomiopatii i arytmii,

• zmian w obrębie stawów – zapalenie i ból.

Diagnostyka

W Onkolmed wykonywane są:

• badanie genetyczne pod kątem mutacji HFE (C282Y, H63D),

• oznaczenia ferrytyny i wysycenia transferryny – charakterystycznie podwyższone,

• obrazowanie wątroby (elastografia, rezonans magnetyczny) w celu oceny włóknienia i zwłóknienia.

Leczenie

1. Flebotomia (upust krwi) – pierwsza linia terapii w hemochromatozie pierwotnej, prowadzone regularnie przez hematologa.

2. Chelacja – podawanie leków chelatujących żelazo (np. deferoksamina, deferazyroks), szczególnie u pacjentów niekwalifikujących się do flebotomii.

3. Rusfertide – nowy peptyd hamujący ekspresję erytropoetyny, w fazie II badań klinicznych jako alternatywa dla flebotomii.

Zaproszenie na konsultacje

Jeśli doświadczasz objawów niedoboru lub nadmiaru żelaza, zapraszamy na konsultacje hematologiczne w Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie. Nasi specjaliści – hematolog, internista i genetyk – zapewnią kompleksową diagnostykę i leczenie dopasowane do Twoich potrzeb. Skontaktuj się z nami, aby umówić wizytę i przejść badania laboratoryjne, genetyczne oraz obrazowe, które pozwolą dokładnie ocenić Twoją gospodarkę żelazem.

Literatura

1. Iron-Deficiency Anemia: Symptoms, Causes & Treatment, Cleveland Clinic (2023)

2. Clinical Trials for Hemochromatosis, NIDDK (2025)

3. Iron-Deficiency Anemia, Johns Hopkins Medicine (2025)

4. Undiagnosed or untreated iron-deficiency anemia complications, NHLBI (2022)

5. Rusfertide for the treatment of iron overload in HFE-related haemochromatosis, Lancet Gastroenterol Hepatol (2023)

6. Iron-Deficiency Anemia information, Hematology.org (2025)

7. Researchers find potential cure for deadly iron-overload disease, Stanford Medicine (2020)

8. Iron deficiency anaemia, NHS inform (2025)

9. Clinical Trials - Hemochromatosis.org (2025)

10. Iron deficiency anaemia | Better Health Channel (2025)

11. 1 in 3 adults suffers from an iron deficiency, study finds, New York Post (2024)

12. Causes and Risk Factors of Iron Deficiency Anemia, Verywell Health (2020)

13. Iron Deficiency Anemia – Mount Sinai (2025)

14. The Iron Study – Nucleus Network (2025)

15. Advances in Hemochromatosis – GuidelineCentral (2024)