Profilaktyka chorób krwi – wskazówki od hematologa

Streszczenie

Profilaktyka chorób krwi to wielowymiarowy proces obejmujący zarówno działania prozdrowotne na poziomie codziennego stylu życia — jak zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna i unikanie używek — jak i systematyczne badania przesiewowe, suplementację oraz ograniczanie ekspozycji na czynniki środowiskowe i zawodowe. Kluczowe znaczenie mają: coroczna morfologia krwi, wczesne wykrywanie zaburzeń, genetyczne badania przesiewowe u osób z obciążeniem rodzinnym, profilaktyka zakrzepowo-zatorowa podczas długotrwałego unieruchomienia oraz szczepienia ochronne przeciwko wirusom przenoszonym drogą krwi. Podejście interdyscyplinarne, oferowane m.in. w Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie, łączy konsultacje hematologa, dietetyka, genetyka i specjalistów ds. koagulologii, co pozwala na kompleksowe wsparcie pacjenta.

1. Znaczenie profilaktyki chorób krwi

Profilaktyka przyczynia się do wczesnego wykrywania i leczenia anemii, zaburzeń krzepliwości czy zmian przednowotworowych ― co przekłada się na lepsze rokowania i mniejsze koszty terapii. Regularne monitorowanie parametrów krwi zmniejsza ryzyko poważnych powikłań i poprawia jakość życia pacjentów z grup ryzyka.

2. Zdrowy styl życia a profilaktyka

2.1. Zbilansowana dieta

• Spożywanie produktów bogatych w żelazo (czerwone mięso, ryby, rośliny strączkowe, orzechy) oraz witaminy z grupy B (kwas foliowy, B₁₂, B₆) wspiera prawidłową erytropoezę.
• Heme-żelazo z mięsa jest lepiej przyswajalne niż nieheme-żelazo z roślin; przy diecie wegetariańskiej zaleca się dodatkowo spożycie witaminy C celem zwiększenia wchłaniania żelaza.

2.2. Aktywność fizyczna i unikanie używek

• Umiarkowany wysiłek fizyczny (np. spacery, pływanie) poprawia mikrokrążenie i może redukować ryzyko zakrzepicy.
• Rzucenie palenia zmniejsza ekspozycję na toksyczne substancje uszkadzające szpik kostny, m.in. benzen.

3. Regularne badania i wczesne wykrywanie

3.1. Badania przesiewowe

• Coroczna morfologia krwi u osób zdrowych pozwala na monitorowanie poziomu hemoglobiny, leukocytów i płytek, co ułatwia wczesne wykrycie anemii czy zaburzeń układu krzepnięcia.
• U pacjentów z objawami (powiększenie węzłów chłonnych, łatwe siniaczenie) konieczna może być konsultacja hematologa i poszerzenie diagnostyki o antygeny nowotworowe czy ocenę funkcji szpiku.

3.2. Ocena ryzyka genetycznego i konseling

• W rodzinach z historią anemii wrodzonych, skaz krwotocznych lub nowotworów krwi warto rozważyć badania genetyczne i poradnictwo genetyczne.

4. Suplementacja i witaminy

• Suplementacja żelaza (dawka według wskazań lekarza) w profilaktyce anemii z niedoboru żelaza jest skuteczna i bezpieczna, zwłaszcza u kobiet w ciąży i małych dzieci.
• Kwas foliowy i witamina B₁₂ zapobiegają anemii megaloblastycznej i wspierają odnowę komórek szpiku.

5. Zarządzanie ryzykiem zakrzepowo-zatorowym

• Podczas długotrwałego unieruchomienia (np. loty > 4 godz., hospitalizacja) zaleca się częste ćwiczenia łydek, wstawanie co 2–3 godziny i ewentualnie stosowanie podkolanówek uciskowych.
• U pacjentów wysokiego ryzyka (historie ŻChZZ, nowotwory) decyzje o farmakoprofylaktyce (heparyny drobnocząsteczkowej) podejmuje hematolog we współpracy z lekarzem chorób wewnętrznych.

6. Ochrona przed infekcjami przenoszonymi drogą krwi

• Szczepienie przeciw wirusowi zapalenia wątroby typu B to najbardziej efektywna forma zapobiegania przewlekłej infekcji i związanych z nią powikłań hematologicznych.
• Wskazane jest także szczepienie przeciw grypie i pneumokokom u osób z chorobami hematologicznymi ze względu na zwiększone ryzyko powikłań.

7. Unikanie czynników środowiskowych i zawodowych

• Ograniczenie ekspozycji na benzen (w przemyśle chemicznym, lakierniczym, przy tankowaniu) poprzez stosowanie wentylacji i środków ochrony osobistej zmniejsza ryzyko mielotoksyczności i białaczek.
• W miejscach pracy z potencjalną ekspozycją na benzen oraz inne karcenogeny obowiązuje regularna kontrola powietrza i badania lekarskie pracowników.

8. Rola interdyscyplinarnej opieki w Onkolmed Lecznica Onkologiczna

W Onkolmed w Warszawie profilaktykę i diagnostykę chorób krwi prowadzą:

• hematolog kliniczny (dorośli i dzieci),
• genetyk,
• pielęgniarki edukacyjne.

Dzięki współpracy specjalistów opracowujemy indywidualne programy profilaktyczne, łącząc badania laboratoryjne, edukację żywieniową oraz monitorowanie ryzyka zakrzepowego i toksycznego.

9. Zaproszenie do konsultacji

Jeśli zależy Ci na utrzymaniu zdrowia krwi i wczesnym wykrywaniu zaburzeń – zapraszamy na konsultacje i badania do Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie. Oferujemy pełen zakres badań profilaktycznych, konsultacje specjalistów oraz wsparcie edukacyjne.

Źródła

1. Hematologia dla Pacjenta, OLI-Onko, wrzesień 2024

2. Czy profilaktycznie co roku wykonywać morfologię? Gemini.pl, 2023

3. Anaemia: WHO fact sheet, April 2025

4. Iron – Health Professional Fact Sheet, NIH, październik 2024

5. Nutrition‐specific interventions for preventing and controlling anaemia, PMC, 2021

6. Recommendations to Prevent and Control Iron Deficiency, CDC, 1998

7. Prevent Blood Clots During Travel, CDC, May 14, 2024

8. ACCP/ASH guidelines on VTE prevention in travelers, CDC Yellow Book 2024

9. Benzene and Leukemia: How to prevent exposure? Healthline, 2022

10. Benzene Chemical Fact Sheet, CDC, 2024

11. Hepatitis B Vaccination Recommendations, CDC, 2024

12. All Adults Should Be Tested for Hepatitis B at Least Once, Verywell Health, 2023