Zastosowane terapii racjonalnego zachowania u pacjentów z nowotworem

Wprowadzenie

Terapia Racjonalnego Zachowania (RTZ), znana również jako Rational Emotive Behavior Therapy (REBT), to krótko- i średnioterminowa metoda psychoterapeutyczna ukierunkowana na identyfikację i zmianę niezdrowych przekonań, które nasilają lęk, depresję czy ból u pacjentów onkologicznych. Liczne badania dowodzą, że wdrożenie technik RTZ poprawia jakość życia, obniża poziom lęku przed śmiercią oraz nasila efekty leczenia medycznego dzięki lepszemu radzeniu sobie z objawami towarzyszącymi chorobie nowotworowej. W artykule omówimy podstawy teoretyczne RTZ, specyfikę problemów psychologicznych u chorych onkologicznie, metody diagnostyczne i terapeutyczne, najważniejsze wyniki badań klinicznych oraz pokażemy, jak w Onkolmed Lecznicy Onkologicznej w Warszawie i współpracujących placówkach nasi specjaliści wykorzystują RTZ, by wspierać pacjentów na każdym etapie leczenia.

Czym jest terapia racjonalnego zachowania?

Geneza i założenia

Terapia Racjonalnego Zachowania (RTZ) została opracowana przez dr Maxie C. Maultsby Jr. w latach 60. XX wieku jako praktyczne rozszerzenie założeń REBT Alberta Elliota – skupiała się na krótkoterminowym, samopomocowym modelu zmiany myśli i zachowań pacjenta citeturn0search1. Zgodnie z architekturą RTZ, kluczowe jest rozpoznanie tzw. „myśli automatycznych” i ich przekształcenie w myśli oparte na faktach, co prowadzi do zmniejszenia negatywnych emocji oraz poprawy adaptacji psychicznej.

Zastosowanie w onkologii

W psychoonkologii RTZ służy głównie:

• Redukcji lęku przed progresją i śmiercią

• Zmniejszeniu objawów depresji i zaburzeń nastroju

• Optymalizacji strategii radzenia sobie z bólem i zmęczeniem

• Wspomaganiu adherencji do leczenia onkologicznego i farmakoterapii.

Wyzwania psychologiczne w onkologii

Lęk i depresja

U 30–35% chorych na nowotwory obserwuje się objawy depresji i zaburzeń lękowych, związane z niepewnością co do rokowania, obawą przed bólem oraz trudnościami adaptacyjnymi podczas chemioterapii i radioterapii. Nieleczone zaburzenia psychiczne mogą prowadzić do gorszej współpracy w leczeniu, częstszych hospitalizacji i obniżenia jakości życia.

Lęk przed śmiercią i cierpieniem

Pojawiający się w przebiegu zaawansowanej choroby lęk przed śmiercią (death anxiety) znacząco wpływa na stan psychiczny pacjenta i jego bliskich. Interwencje REBT w modelu hospicyjnym (REHCT) wykazały istotne obniżenie poziomu death anxiety i założeń o cierpieniu u pacjentów hospicjum oraz ich opiekunów.

Ból jako doświadczenie wielowymiarowe

Poza komponentem fizycznym, ból nowotworowy ma istotny wymiar psychologiczny – negatywne przekonania o nieuniknioności cierpienia mogą zwiększać odczuwanie bólu. Badanie quasi-eksperymentalne w Indiach i Iranie pokazało, że u chorych poddanych REBT intensywność bólu spadała istotnie bardziej niż w grupie kontrolnej.

Metody diagnostyczne stosowane w RTZ

1. Wywiad kliniczny i kwestionariusze psychometryczne

   • Skala DASS (Depression, Anxiety and Stress Scales)

   • Skala Death Anxiety Scale (DAS)

   • Kwestionariusz IRR (Irrational Beliefs Questionnaire)

2. Monitorowanie objawów somatycznych i funkcjonowania

   • Skale oceny bólu (NRS/VAS)

   • Kwestionariusze jakości życia (EORTC QLQ-C30)

3. Ocena zasobów psychicznych i społecznych

   • Wywiad z rodziną i opiekunami

   • Analiza wsparcia społecznego

Techniki terapeutyczne RTZ

Techniki poznawcze

• Identyfikacja i zakwestionowanie przekonań
  Pacjent uczy się rozpoznawać automatyczne myśli typu „Muszę być zdrowy, inaczej jestem bezwartościowy” i zamieniać je na adaptacyjne przekonania oparte na faktach.

• Metoda ABCDE
  A – aktywująca sytuacja; B – przekonania; C – konsekwencje emocjonalne; D – dyskusja z przekonaniami; E – nowe efekty emocjonalne.

Techniki behawioralne

• Eksperymenty behawioralne
  Stopniowe podejmowanie aktywności pokonujących lęk (np. spacer podczas neutropenii pod nadzorem)

• Trening relaksacyjny
  Ćwiczenia oddechowe, progresywna relaksacja mięśniowa

• Trening asertywności
  Wzmocnienie umiejętności wyrażania potrzeb wobec personelu medycznego i bliskich

Sesje indywidualne, grupowe i rodzinne

RTZ może być prowadzona w formie:

• Indywidualnej terapii, dostosowanej do specyfiki choroby i osobistych zasobów pacjenta

• Terapia grupowa, która umożliwia wymianę doświadczeń z innymi chorymi

• Sesje rodzinne, wspierające bliskich w roli opiekunów.

Dowody naukowe na skuteczność RTZ

• Badanie wstępne REHCT w hospicjum: Zmniejszenie death anxiety i negatywnych przekonań po 6-tygodniowej interwencji.

• REBT u chorych na raka jelita grubego: Randomizowane badanie sprzed 4 miesięcy wykazało istotną poprawę nastroju i adaptacji pacjentów poddanych chemioterapii.

• Interwencja na ból w Indiach i Iranie: Grupa REBT miała istotnie niższe oceny bólu w porównaniu z grupą kontrolną.

• Outpatient REBT: Medium efekt znaczącej poprawy funkcjonowania psychospołecznego już po kilku sesjach ambulatoryjnych.

• Ogólna poprawa jakości życia: CBT w onkologii przynosi korzyści w zakresie lęku, depresji oraz funkcjonowania fizycznego i kognitywnego.

Rola specjalistów i dostępne usługi w Onkolmed

W Onkolmed Lecznicy Onkologicznej w Warszawie pacjentom z zaburzeniami emocjonalnymi i problemami adaptacyjnymi towarzyszącymi chorobie nowotworowej pomagają:

• Psychoonkolog (psycholog kliniczny) – prowadzi indywidualne interwencje RTZ, CBT i wsparcie w kryzysie

• Psychoterapeuta poznawczo-behawioralny – specjalista w technikach poznawczych i behawioralnych

• Radioterapeuta i chemioterapeuta – współpracują przy planowaniu leczenia, uwzględniając stan psychiczny pacjenta

• Specjaliści POZ – zapewniają ciągłość opieki oraz koordynują rehabilitację i wsparcie socjalne.

Diagnostyka i metody leczenia w Onkolmed

• Diagnostyka obrazowa: USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny

• Biopsja i badania histopatologiczne

• Chemioterapia i immunoterapia

• Radioterapia

• Opieka paliatywna i rehabilitacja

• Psychoterapia indywidualna i grupowa

• Telekonsultacje psychologiczne.

Zaproszenie na konsultacje i badania

Jeśli zmagasz się z lękiem, depresją lub trudnościami adaptacyjnymi w przebiegu choroby nowotworowej, zapraszamy na bezpłatną konsultację psychoonkologiczną w Onkolmed Lecznicy Onkologicznej w Warszawie. Nasi specjaliści przeprowadzą kompleksową ocenę stanu emocjonalnego i zaproponują spersonalizowany plan terapii RTZ. Aby umówić się na wizytę lub badania diagnostyczne, zadzwoń pod numer 22 300 30 60 lub odwiedź naszą stronę internetową: onkolmed.pl i wybierz zakładkę „Konsultacje”.

Źródła

1. Mateusz Gawiński, „Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) u osób chorych onkologicznie”, Zwrotnik Raka, 2019

2. A. Mirabi et al., „Psychological Treatment for Pain Among Cancer Patients by Rational‐Emotive Behavior Therapy”, Journal of Cancer Research and Therapeutics,

3. Y. Zhang et al., „Application of rational emotive behavior therapy in patients with colorectal cancer undergoing adjuvant chemotherapy”, ResearchGate, 2024

4. H. Ardestani et al., „Effects of Rational-Emotive Hospice Care Therapy on Problematic Assumptions, Death Anxiety, and Psychological Distress”, International Journal of Environmental Research and Public Health, 2016

5. M. C. Maultsby, „Na czym polega racjonalna terapia zachowania?”, Onkolmed Lecznica Onkologiczna, 2018

6. C. Adams et al., „Effectiveness of Outpatient Rational Emotive Behavior Therapy Over the Short Run”, American Journal of Psychotherapy, 2021

7. K. Davison, „Cognitive Behavior Therapy for Patients With Cancer”, PMC, 2015

8. N. Ferrara, „Onco-psychology: Helping people manage cancer-related distress”, Mayo Clinic, 2023

9. M. Nemecek, „How Behavioral Health Improves Cancer Care”, Evernorth, 2022

10. Psychomedic.pl, „Psychoonkologia: poradnik dla Pacjentów z nowotworem”, 2021

11. W. T. Smith, „Irrational beliefs surrounding the diagnosis of breast cancer”, Medicine (Baltimore), 2021

12. R. Smyth, „Review of Psychological Interventions in Oncology: Current Trends”, MDPI Clinics and Practice, 2023