Choroba Cushinga – przyczyny, objawy, badania, diagnostyka i leczenie

Choroba Cushinga to rzadka jednostka chorobowa, związana z nadmiernym wydzielaniem kortyzolu – hormonu stresu – przez korę nadnerczy. Dzieje się tak na skutek obecności gruczolaka przysadki, który nadmiernie produkuje hormon adrenokortykotropowy (ACTH). Kortyzol wpływa na wiele procesów w organizmie, dlatego jego nadmiar powoduje liczne, poważne dolegliwości. 

W artykule omówimy szczegółowo przyczyny, objawy, diagnostykę oraz sposoby leczenia choroby Cushinga.

Przyczyny choroby Cushinga

Choroba Cushinga jest wywoływana przez nadmierne wydzielanie ACTH przez gruczolak przysadki mózgowej, co prowadzi do hiperaktywności kory nadnerczy. Przysadka mózgowa pełni funkcję nadrzędnego regulatora układu hormonalnego i kontroluje pracę nadnerczy poprzez wydzielanie ACTH. Przyczyny mogą obejmować:

• Gruczolak przysadki – łagodny nowotwór produkujący ACTH, najczęstsza przyczyna choroby.
• Wrodzone zaburzenia genetyczne – mutacje genów odpowiedzialnych za kontrolę hormonalną mogą zwiększać ryzyko gruczolaków.
• Inne guzy hormonalnie czynne – bardzo rzadko za produkcję ACTH mogą odpowiadać guzy pozaprzysadkowe.

Objawy choroby Cushinga

Objawy choroby Cushinga wynikają z przewlekłego nadmiaru kortyzolu w organizmie. Z czasem mogą one prowadzić do trwałych zmian w wyglądzie oraz funkcjonowaniu organizmu. 

Typowe objawy:

1. Zmiany sylwetki i otyłość centralna:
   • Tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie na brzuchu, twarzy (tzw. twarz księżycowata) i karku (bawoli kark).
   • Kończyny pozostają szczupłe.
2. Osłabienie mięśni:
   • Kortyzol powoduje rozkład białek, co prowadzi do zaniku mięśni, szczególnie kończyn dolnych i górnych.
3. Cienka, delikatna skóra:
   • Skóra łatwo ulega uszkodzeniom, gojenie ran jest spowolnione.
   • Widoczne rozstępy o czerwonym zabarwieniu na brzuchu, udach i ramionach.
4. Zaburzenia metaboliczne:
   • Nadciśnienie tętnicze.
   • Cukrzyca typu 2.
5. Zaburzenia hormonalne:
   • U kobiet: nieregularne miesiączki lub ich brak.
   • U mężczyzn: spadek libido, zaburzenia erekcji.
6. Problemy psychiczne:
   • Depresja, drażliwość, lęki.
   • Utrata koncentracji i pogorszenie pamięci.
7. Osłabienie kości (osteoporoza):
   • Wzrost ryzyka złamań, szczególnie w rejonie kręgosłupa i bioder.
8. 8. Zmiany w układzie odpornościowym:
   • Większa podatność na infekcje.

Badania diagnostyczne

Diagnostyka choroby Cushinga wymaga precyzyjnych badań laboratoryjnych i obrazowych. Kluczowe jest odróżnienie jej od zespołu Cushinga, który może mieć inne przyczyny nadmiaru kortyzolu.

Kroki w diagnostyce:

1. Wywiad lekarski i badanie fizykalne:
   • Zbieranie informacji o objawach i potencjalnych czynnikach ryzyka.
   • Ocena charakterystycznych zmian w sylwetce i skórze pacjenta.
2. Badania hormonalne:
   • Pomiar kortyzolu we krwi i moczu:
     • Kortyzol wolny w moczu zbieranym przez 24 godziny (UFC).
   • Test hamowania deksametazonem:
     • Po podaniu deksametazonu ocenia się, czy poziom kortyzolu zostaje obniżony.
   • Stężenie ACTH w surowicy**:
     •  Pomaga rozróżnić chorobę Cushinga (wysoki ACTH) od innych przyczyn (np. guzy nadnerczy – niski ACTH).
3. Badania obrazowe:
   • Rezonans magnetyczny (MRI) przysadki mózgowej:
     • Umożliwia wykrycie gruczolaka przysadki.
   • Tomografia komputerowa (TK) nadnerczy:
     • Używana w przypadkach podejrzenia zmian w nadnerczach.
4. Testy różnicujące:
   • Test stymulacji CRH, by potwierdzić pochodzenie przysadkowe nadmiaru ACTH.

Leczenie choroby Cushinga

Leczenie zależy od przyczyny choroby, a głównym celem jest przywrócenie równowagi hormonalnej i złagodzenie objawów. 

Opcje terapeutyczne:

1. Leczenie chirurgiczne:
   • Usunięcie gruczolaka przysadki:
     •  Najskuteczniejsza metoda leczenia, wykonywana przez nos (przezklinowa operacja).
2. Radioterapia:
   • Stosowana w przypadkach, gdy operacja nie przyniosła rezultatów lub jest niemożliwa.
3. Farmakoterapia:
   • Leki hamujące produkcję kortyzolu:
     • Ketokonazol, metyrapon, mitotan.
   • Blokery receptora kortyzolu:
     • Mifepriston (stosowany w wyjątkowych przypadkach).
4. Leczenie przyczynowe:
   • W przypadku guzów pozaprzysadkowych, ich usunięcie może rozwiązać problem nadmiaru ACTH.
5. Leczenie wspomagające:
   • Leczenie nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i osteoporozy.
6. Terapia hormonalna zastępcza:
   • Po usunięciu przysadki lub nadnerczy konieczne może być uzupełnianie brakujących hormonów.

 Powikłania nieleczonej choroby Cushinga

Brak leczenia może prowadzić do poważnych konsekwencji:

• Trwałe uszkodzenie narządów (serce, wątroba, nerki).
• Ciężka osteoporoza z wielokrotnymi złamaniami.
• Problemy psychiczne, które mogą znacząco obniżyć jakość życia.
• Zwiększone ryzyko zgonu z powodu powikłań sercowo-naczyniowych.

Podsumowanie

Choroba Cushinga jest skomplikowanym schorzeniem, które wymaga wczesnej diagnozy i interdyscyplinarnego podejścia do leczenia. Ważne jest, aby osoby z objawami typowymi dla tego schorzenia jak najszybciej zgłosiły się do lekarza specjalisty. Dzięki postępowi medycyny choroba Cushinga jest coraz skuteczniej leczona, co daje pacjentom szansę na powrót do normalnego życia.

Źródła wiedzy:

1. Nieman LK, Biller BM, Findling JW, et al. "The Diagnosis of Cushing's Syndrome: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline." J Clin Endocrinol Metab. 2008.
2. Melmed S., Polonsky KS, Larsen PR, Kronenberg HM. "Williams Textbook of Endocrinology." Elsevier; 2015.
3. Newell-Price J, Bertagna X, Grossman AB, Nieman LK. "Cushing's syndrome." Lancet. 2006.
4. Fleseriu M., Auchus R.J., Bancos I. "Management of Endocrine Disease: Consensus on diagnosis and management of Cushing’s disease." Eur J Endocrinol. 2021.