Choroby osierdzia – przyczyny i objawy. Kompleksowy przewodnik od Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie

Osierdzie to cienka, ale bardzo ważna błona otaczająca serce. Chroni je przed urazami, utrzymuje serce w prawidłowym miejscu i zapobiega nadmiernemu rozciąganiu się podczas pracy. Choroby osierdzia mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, a ich szybkie rozpoznanie i leczenie jest kluczowe dla utrzymania dobrego stanu zdrowia. W tym artykule wyjaśnimy, czym są choroby osierdzia, jakie są ich główne przyczyny oraz charakterystyczne objawy. Przybliżymy też metody diagnostyczne i leczenie, które oferujemy w Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie.

1. Co to jest osierdzie i jakie pełni funkcje?

Osierdzie to dwuwarstwowa błona otaczająca serce, składająca się z warstwy zewnętrznej (włóknistej) oraz wewnętrznej (surowiczej). Między nimi znajduje się niewielka ilość płynu, który działa jak "amortyzator", umożliwiając swobodne ruchy serca podczas każdego uderzenia.

Funkcje osierdzia:

• Ochrona serca przed urazami mechanicznymi.

• Zapobieganie przemieszczeniu serca w klatce piersiowej.

• Utrzymanie prawidłowego ciśnienia w jamie osierdzia.

• Zmniejszanie tarcia podczas pracy serca.

Uszkodzenie osierdzia lub jego choroby mogą zaburzać te funkcje i prowadzić do komplikacji, takich jak zapalenie, wysięk, a nawet tamponada serca.

2. Jakie choroby osierdzia występują?

Do najczęstszych chorób osierdzia należą:

• Zapalenie osierdzia (perikarditis),

• Wysięk w osierdziu (efuzja osierdziowa),

• Tamponada serca,

• Przebudowa i zwłóknienie osierdzia (przyleganie lub stwardnienie osierdzia),

• Nowotwory osierdzia.

Każda z tych chorób ma inny mechanizm powstawania, objawy i metody leczenia.

3. Przyczyny chorób osierdzia

3.1. Zapalenie osierdzia

Najczęstsza choroba osierdzia. Przyczyny zapalenia osierdzia mogą być różnorodne:

• Infekcje wirusowe – najczęstsza przyczyna, wywołane przez wirusy takie jak Coxsackie, grypy, adenowirusy.

• Infekcje bakteryjne – np. gruźlica osierdzia, zapalenie spowodowane bakterią Staphylococcus aureus.

• Infekcje grzybicze – rzadko, głównie u osób z obniżoną odpornością.

• Choroby autoimmunologiczne – np. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów.

• Urazy i zabiegi chirurgiczne – np. po operacji na sercu lub urazie klatki piersiowej.

• Nowotwory i ich leczenie – przerzuty nowotworowe do osierdzia lub działania uboczne chemioterapii i radioterapii.

• Inne przyczyny metaboliczne i idiopatyczne – np. mocznica u chorych z niewydolnością nerek.

3.2. Wysięk osierdziowy

Wysięk to nadmierne nagromadzenie płynu w worku osierdziowym. Przyczyny są najczęściej powiązane z:

• Zapaleniem osierdzia (większa produkcja płynu).

• Nowotworami (zwłaszcza raka płuca, piersi, chłoniaków).

• Niewydolnością serca, chorobami nerek lub wątroby.

• Urazami.

3.3. Tamponada serca

Jest to stan nagły, spowodowany szybkim nagromadzeniem płynu lub krwi w osierdziu, które uciska serce i utrudnia jego prawidłową pracę. Przyczyną mogą być:

• Krwawienie po urazie lub operacji.

• Przełom zapalny lub wysiękowy.

• Pęknięcie tętniaka serca.

3.4. Zwłóknienie i stwardnienie osierdzia

Proces przewlekły, który może nastąpić po nawracających zapaleniach osierdzia, urazach lub radioterapii. Powoduje ograniczenie ruchomości serca, co prowadzi do niewydolności serca.

4. Objawy chorób osierdzia

4.1. Objawy zapalenia osierdzia

• Silny, ostry ból w klatce piersiowej, często promieniujący do barku lub pleców. Ból nasila się przy oddychaniu i leżeniu, a zmniejsza podczas pochylania się do przodu.

• Gorączka i osłabienie – objawy zapalenia.

• Trudności w oddychaniu – zwłaszcza przy dużym wysięku osierdziowym.

• Suchy kaszel i kołatanie serca.

• W badaniu słyszalny jest charakterystyczny szmer tarcia osierdziowego przy osłuchiwaniu stetoskopem.

4.2. Objawy wysięku osierdziowego

• Uczucie ucisku w klatce piersiowej.

• Duszność nasilająca się przy leżeniu.

• Obrzęki obwodowe i uczucie zmęczenia.

• Przy dużej ilości płynu może dojść do objawów tamponady serca.

4.3. Objawy tamponady serca

• Nagłe, nasilające się duszności.

• Spadek ciśnienia krwi i przyspieszenie tętna.

• Obrzęk żył szyjnych.

• Osłabienie i omdlenia.

• Pilna sytuacja wymagająca natychmiastowej interwencji medycznej.

4.4. Objawy zwłóknienia osierdzia

• Przewlekła duszność.

• Obrzęki nóg.

• Objawy przewlekłej niewydolności serca.

5. Diagnostyka chorób osierdzia w Onkolmed Lecznica Onkologiczna

W Onkolmed w Warszawie oferujemy kompleksową diagnostykę chorób osierdzia, która pozwala na szybkie i precyzyjne postawienie diagnozy.

5.1. Badania dostępne w Onkolmed:

• USG serca (echokardiografia) – podstawowe i nieinwazyjne badanie oceniające obecność płynu w osierdziu, grubość błony osierdziowej oraz pracę serca.

• EKG (elektrokardiografia) – pozwala wykryć charakterystyczne zmiany w rytmie serca przy zapaleniu osierdzia.

• Badania laboratoryjne – ocena markerów stanu zapalnego (CRP, OB), morfologia krwi, markery nowotworowe.

• Cytologia osadu moczu i badania histopatologiczne (w przypadku podejrzenia zmian nowotworowych lub zapalnych).

5.2. Badania wykonywane w placówkach partnerskich:

• Tomografia komputerowa (TK) serca i klatki piersiowej – dokładniejsza ocena zmian w osierdziu.

• Rezonans magnetyczny (MRI) serca – szczegółowa diagnostyka tkanek miękkich osierdzia i serca.

• Koronarografia i inne badania inwazyjne – w zależności od wskazań klinicznych.

6. Leczenie chorób osierdzia

W leczeniu chorób osierdzia istotne jest szybkie rozpoznanie przyczyny i dobranie odpowiedniej terapii. W Onkolmed współpracują specjaliści z zakresu kardiologii, onkologii, reumatologii i chirurgii, co pozwala na kompleksową opiekę nad pacjentem.

6.1. Leczenie zapalenia osierdzia

• Leki przeciwzapalne – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), kolchicyna.

• Steroidy – stosowane w cięższych przypadkach lub chorobach autoimmunologicznych.

• Antybiotyki lub leki przeciwgrzybicze – gdy zapalenie jest spowodowane infekcją bakteryjną lub grzybiczą.

• Leczenie przyczynowe – np. terapia chorób nowotworowych lub metabolicznych.

6.2. Leczenie wysięku osierdziowego i tamponady

• Drenaż osierdzia (perikardiocenteza) – usunięcie nadmiaru płynu, często przeprowadzany w trybie pilnym.

• Zabiegi chirurgiczne – w przypadku nawracających wysięków lub powikłań.

• Wspomaganie farmakologiczne w leczeniu podstawowych chorób.

6.3. Leczenie przewlekłego stwardnienia osierdzia

• Czasem konieczna jest operacja osierdzia (perikardiektomia) w celu usunięcia zwłókniałej błony i poprawy funkcji serca.

7. Specjaliści w Onkolmed zajmujący się chorobami osierdzia

W naszej przychodni w Warszawie chorobami osierdzia zajmują się:

• Kardiolog – specjalista diagnozujący i prowadzący leczenie chorób serca i osierdzia.

• Onkolog – w przypadku chorób nowotworowych związanych z osierdziem.

• Chirurg kardiochirurg (w placówkach partnerskich) – w przypadku konieczności zabiegów operacyjnych.

8. Zapraszamy na konsultacje i badania w Onkolmed Lecznica Onkologiczna w Warszawie

Jeśli zauważasz u siebie opisane objawy, nie zwlekaj z wizytą! W Onkolmed Lecznica Onkologiczna oferujemy pełną diagnostykę i leczenie chorób osierdzia pod okiem doświadczonych specjalistów. Posiadamy nowoczesny sprzęt do badań USG serca, EKG oraz szeroki dostęp do badań laboratoryjnych.

Zapraszamy do kontaktu i umówienia się na konsultację kardiologiczną lub onkologiczną. Twoje zdrowie jest dla nas najważniejsze!

Źródła

1. Braunwald's Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine, 11th Edition, Elsevier, 2018.

2. American Heart Association – Pericardial Diseases Guidelines, 2022.

3. UpToDate – Pericarditis: Clinical features and diagnosis, 2024.

4. ESC Guidelines for the diagnosis and management of pericardial diseases, European Society of Cardiology, 2022.

5. Materiały edukacyjne i oferta diagnostyczna dostępna na stronie onkolmed.pl